Microsoft Word Allambergenova M

39





Yana bir jihati, butun Markaziy Osiyoni kesib o’tgan Buyuk ipak yo’lida turkiy hamda sug’d tillari xalqaro til sifatida amal qilgan, ammo xitoy tili ushbu savdo yo’lida, o’zaro munosabatlarda xalqaro mavqega erishgan deya olmaymiz.

Xitoy va Markaziy Osiyo munosabatlari tarixida buddizm davri ajralib turadi. Ilk o’rta asrlarda O’rta va Markaziy Osiyoda buddizmning yoyilishi sharq xalqlarining madaniy va adabiy aloqalari, sharq tillarining o’zaro ta'sirini ta'minlab berdi. Ushbu ijtimoiy-tarixiy, madaniy jarayon, xususan, turkiy xalqlarning qadimgi xitoy madaniyati bilan yaqindan tanishuviga, adabiy aloqalarning rivojlanuvi, turkiy dunyoda xitoyshunoslikning fan sifati yuzaga kelib, taraqqiy etishiga imkon tug’dirdi.

Turkiy muhitga buddizmning tarqalishi, boshlab tarjimachilik sohasida katta burilish yasadi. Turkiy xalqlar buddizm diniga sig’ingan chog’larda xitoy tilidan qadimgi turkiy tilga ko’plab diniy-falsafiy, tarixiy, badiiy asarlar, tabobatga tegishli kitoblar tarjima qilingan. Vaziyat taqazosi bilan turk o’qimishlilari ichidan xitoy tilining bilimdonlari, sharqshunos olimlar yetishib chiqdi.

Qardosh bo’lmagan tillardan o’zlashgan so’zlar haqida gap borar ekan, bunda sug’d, arab, hind, xitoy va yunon tilidan o’tgan leksik elementlarni nazarda tutamiz.

Hozirgi O’rta Osiyo, Qozog’iston va Sibirda, hatto Yevropada yashagan qadimgi turkiy xalqlar o’zlariga yaqin bo’lgan fors-tojik, arab, hind, xitoy va grek xalqlari bilan iqtisodiy va madaniy aloqada bo’lgan. Ana shu aloqa turkiy til leksik qatlamining boyishiga ta' sir qilgan.

O’rganilayotgan tilda fors-tojik, arab, hind, yunon va xitoy tillaridan o’zlashgan so’zlarni uchratish mumkin.