Microsoft Word Allambergenova M

41



II. BOB. LUG'AVIY BIRLIKLARNING MAVZU GURUHLARI


2.1. Toshbitiglarda maishiy leksikaga oid so’zlar guruhi

Qadimgi turkiy tilning leksik qatlamiga toponimlar, etnonimlar, tabiat hodisalarini bildiruvchi leksemalar, mansabni bildiruvchi leksemalar, gidrotoponimlar, onomastika, zoonimlar, qarindoshlikni bildiruvchi terminlar, kosmik jismlar nomlari, somatik so’zlar, kiyim-kechak nomini bildiruvchi so’zlardan iboratdir. Shular orasida maishiy sohaga oid bo’lgan so’zlar ham uchraydi. Biz tadqiqotlarimiz natijasida ularning aksariyati qarindoshlikni bildiruvchi so’zlar ekanligini aniqladik. Qadimgi turkiy tilning lug’at tarkibida qarindoshlikni bildiruvchi so’zlar ham o’z hajmi, mano-mazmuniga ega bo’lgan.

Yozma obidalar tilida uchraydigan yaqinlik yoki qavm-qarindoshlik tushinchasini ifodalovchi so’z-terminlar ham malum bir sharoitda paydo bo’lgan. Bu so’z-terminlar qanchalik turg’un bo’lmasin, davrlar o’tishi bilan rivojlanadi, o’zgaradi va adabiy shaklga siljiydi. Aniqrog’i oila, nikoh munosabatlarining yangicha ko’rinishga o’zgarishi tildagi shu manoda qo’llanuvchi so’zlarga o’z ta sirini o’tkazadi, doirasi ham kengayadi. Qadimdan faol ishlatilib kelgan bu sohaga oid so’z-terminlar arxaiklashib qolishi va uning o’rnida boshqa qardosh bo’lmagan tillardan o’zlashgan so’zlar ishlatilishi mumkin. Buning natijasida, qadimdan ishlatilib kelayotgan so’z esa nofaol leksikaga aylana boshlaydi.

Yozma obidalar tilida qan (Kultegin), Ug, siñil, Ugul, ini, coluq, ar, aka (Kultegin), qatun, ingun (qarindosh), yigun (jiyan yoki nabira), aci (amaki) (Tonyuquq) va boshqa shunga o’xshash qavm-qarindoshlikni bildiruvchi so’zlar uchraydi. Ularni leksik-semantik tomondan quyidagicha guruhlashtirish mumkin:

1. 
   Qon-qarindoshlik atamalari;
   
2. 
   Nikohdan keyin yaqinlikni bildiradigan atamalar;