Microsoft Word Allambergenova M

43





xoqonlari ham Ko’k Tangrining xohishi bilan taxtga o’tiradilar. Professor N.Rahmonov «Ko’hna bitik toshlar» kitobida keltirishicha, «Sibirdagi turkiy va boshqa xalqlar tilida ham Tangrining ilohiy mazmuni va osmon ma’nosi saqlangan. Masalan, evenklar tangara deb osmon va xudoni aytadilaf ’-degan malumotlarni uchratamiz.

Qadimgi turkiy tilda, xususan, o’rxun yodgorliklari tilida bod so’zi ko’p uchraydi. Bu so’z “urug’, qabila” ma’nosini bildiradi. Mazkur so’z yana shu manosidan tashqari “tana”, “qomat”, “bo’y” manolarini ham bildirib, omonim shaklida ham faol ishlatilgan.

Toshbitiglarda etiborli bo’lgan yana bir tomon mavjud bo’lib, matnlardan qadimgi turkiy til leksikasi asosan turkiy so’zlardan iborat bo’lganligi anglashiladi. O’zlashma qatlamlar esa, atoqli otlardan ma lum bir diniy tushinchalarni ifodalovchi so’z va terminlardan iborat bo’lgan xalos.

2. 
   Bitigtoshlarda harbiy sohaga oid so’zlarning qo’llanilishi
   

Bir necha yuz ming yillarni go’yo tilsizdek boshdan kechirgan va o’z avlodlariga biror ajdodining na ismi, na shaxsi haqida batafsil malumot qoldirish imkoniyatini topa olmagan insoniyat, nihoyat bundan besh ming yil oldin yozuvni kashf etdi. U asrlar osha og’izdan og’izga ko’chib kelayotgan haqiqat-u afsonalarni turli ashyo va buyumlar sirtiga muhrlab, kelgusi nasllar uchun bebaho xazina tuhfa etish kabi muqaddas burchni bajarish baxtiga musharraf bo’ldi. Faqat shu davrdan boshlabgina kelajak nasl yozuv vositasida ov marosimlari-yu jangu jadallarda mahorati tufayli o’z jamoasining yo’lboshchisiga aylangan oqil-u dono bilgalar, dovyurak bahodir alplar haqidagi xotiralardan xabar topishdi.

Qadimgi turkiy til leksikasi haqida gapirganda, ko’plab bahsli fikrlarga duch kelamiz. Chunki turkiylar qadimdan boshqa xalq vakillari bilan birgalikda yashab hayot kechirishgan. Buning ta sirida sof turkiy so’zlar boshqa xalq vakillari tili bilan chatishib ketgan, natijada asl ko’rinishidan uzoqlashgan. Lekin shunday bo’lsada bu tilga xos ba zi belgilarga asoslanib ular haqida ma lum xulosalar chiqarish mumkin. Ko’hna turkiylar haqida biz ko’proq xitoy manbalari orqali