Microsoft Word Allambergenova M

51





Parcha Tonyuquq tilidan aytilgan, unda har yerga tarqagan turk xalqidan 700 kishi birlashgani, ular orasida aqliy yuksaklari va ko’p narsani ajrata olmaydiganlari ham bor, mazmuni oydinlashadi. Ya'ni parchada to’g’ridan to’g’ri semiz buqa yoki turuq buqani farqlash ma nosidan tashqari o’xshatish ma'nosi ham qo’llanilgan.

Kayak yayu, tabisqan yayu olurur artimiz, bodun bogzi toq arti. (Tonyuquq 8) - Kiyik yeb, tovushqan yeb kun kechirar edik, xalqning bo’g’zi to’q edi.

Tonyuquq sharofati bilan xalq yana to’planadi. Ko’plab yerlarga yurish qiladi, g’alaba qozonadi. Xalq yana to’kin hayot kechira boshlaydi. Bu o’rinda kiyik va tovushqon so’zlari xalqning ijtimoiy ahvolini ifodalash uchun ishlatilgan. Bizga malumki, kiyik go’shti qimmatbaho hisoblanadi.

Demak, o’sha davrlarda ham kiyik go’shti noyob hisoblangan va uni yuqori tabaqa vakillari yoki siyosiy kuch-qudratga ega bo’lgan aholi iste’mol qilgan.

Kiyik -“ohu” . Qadimgi turkiy tilda shunday ma noni anglatgan ot asli kadik tarzida talaffuz qilingan, keyinchalik a unlisi e unlisiga, d undoshi z undoshiga va bu undosh y undoshiga, oxiri e unlisi i unlisiga almashgan: kadik>kazik>kezik>keyik>kiyik¹⁴.

Qadimgi turkiy tilda “ohu” ma nosini anglatuvchi keyik so’zidan tashqari, yovvoyi ma nosini anglatuvchi kayik so'zi ham mavjud bo'lgan va bu so’z ham keyinchalik kiyik tarzida talaffuz qilinib ketgan.

Tovushqon so’zi esa o’zbek tilining izohli lug’atida quyon deb izoh berilgan.

Turkiy xalqlar qadimdan otlarga mehr qo’ygan. Otlarni aqlli jonivor sifatida ezozlashgan. Bu kabi qarashlarni zardushtiylik dinining muqaddas kitobi “Avesto”da ham uchratish mumkin. Unda qayd etilishicha, o’sha davrda ot bilan bog’liq bo’lgan rasm-rusmlar ko’pchilkni tashkil etgan. Bu jihat er yigitlarning kuch-g’ayratini sinovdan o’tkazishida ham ahamiyatli bo’lgan. Masalan:

Lagamzadan- otga suulik solish, zin zadan-otni egarlash kabi dasturlar aynan ot bilan bog’liq bo’lgan. O’g’il bolalar 17 yoshida mana shu kabi hunarlarni