Microsoft Word Allambergenova M

58





tortdim, shuncha joyga yurish qildim”. Mazkur parchada Shantung cho’li, To’quz arsan, Tuput, Temir qapig’, Yer Bayirdu, Inju o’g’uz toponimlari keltirilgan. Ushbu joy nomlarining ayrimlari hozir ham shu shaklda qo’llanilsa, ayrimlari o’zgargan shaklda qo’llaniladi. Jumladan, Tuput hozirda Tibet shaklida, Inju o’g’uz esa Sirdaryo shaklida ishlatiladi. Temir qapig’ Samarqand Balx yo’lida Shaxrisabzdan 90 km janubda, Boysun tog’i hududlariga to’g’ri keladi va hozirda Buzg’ola guzari tarzida qo’llaniladi. Kultegin bitigtoshida jami bo’lib qirqdan ortiq joy nomlari mavjud.

KUk ungug yUguru, Otukan yishgaru uduztum. Inigak kUlka Toglada Oguz kalti. (Tonyuquq 15)- ko’k o’ngni yuqorilab O’tukan yishga soldirdim. Inigak ko’lga To’g’ladash o’g’uz keldi. Yish-sero’simlik manzilbop tog’

yonbag’ri. O’tukan-(Xitoy manbalarida Yu-Tu-Kin) Shimoliy Mo’g’ilistondagi Xangay tog’ tizmasining sharqiy qismidagi o’rmonli o’lka. Mahmud Koshg’ariy O’tukanni Uyg’ur yaqinidagi tatar cho’llaridagi bir joyning nomi desa, L.P.Potapov Tuvaning janubiy qismida bo’lgan deydi.

Yencu Uguzug kaca, Tinsi Uglu yatigma, Bangligak tagig... irtimiz. (Tonyuquq 44)- Inju o’g’uzni kechib Tinsu o’g’li yotadigan Bangilak tog’ini... quvib bordik. Yencu Dguz- Sirdaryoning o’rta oqimi (sir quyi oqimi). Lug’aviy ma'nosi: inju - marvarid daryo. Xitoycha nomi “Chjen chju xe” inju o’g’uzning aynan tarjimasidir.

Toponimlarning bitigtoshlarda tog’, o’rmonli hududlarni bildirganini ko’ramiz, shuningdek, toponimlarning yana bir turi borki, ular gidrotoponimlar, yani daryo, suv havzalari nomlari hisoblanadi. Qadimgi turkiy tilning lug’at tarkibida gidrotoponimlarni bildiruvchi so’zlar ham anchagina bo’lgan. Bunday gidrotoponimlarga, Irtish, Selenge (Kultegin), Balqashko’l (Tonyuquq) singari nomlarni ko’rsatishimiz mumkin. VI-XIV asrlarda daryo nomlariga o’g’uz so’zi qo’shib ishlatilgan. Ko’l nomlariga ko’l va qod so’zlarini birgalikda ishlatishgan. Umuman, bizga Xitoy va Markaziy Osiyo xalqlari tarixida ilk o’rta asrlar o’zaro ixtiloflar, urush va bosqinlar bilangina ma lum emas. Bu davrda Xitoy va Markaziy Osiyo xalqlari o’rtasida madaniy, adabiy aloqalarning rivojlanishi,