Microsoft Word 1 маъруза №6 экзоген нураш

Pediment
(lotin so`zi bo`lib, pedis-oyoq) tub tog` jinslarining yemirilishidan 
yuzaga kelgan tog` oldi qoyali tekisliklarini yuza qismi turlicha kattalikda 
yemirilgan jinslar qatlami bilan qoplangan. Bunday relyef shaklini qurg`oqchil 
(arid) o`lkalarda vaqtinchalik o`zansiz oqimlar tufayli yoyilib oqqan suvlar yuzaga 
keltiradi. Shunday yo`nalishda tog` oldi tekisliklar maydoni kengayib boradi va 
unga qarama-qarshi holatda balandliklarni yonbag`ri yemirilishidan chekinib 
boradi. Pedimentlarni qo`shilishidan hosil bo`ladigan tekisliklar pediplenni hosil 
qiladi.
Yonbag`ir relyefi.
Denudatsiya
deb - (lotincha “ochilib qolish”) nurash 
mahsulotlarining nisbatan past joylarga olib ketalishi jarayonlari yig`indisiga 
aytiladi. Denudatsiya oqar suvlar, muzliklar va shamol natijasida ro`y beradi, tik 
yonbag`irlarda esa yumshab qolgan ona jinslar qulab tushadi va og`irlik kuchi 
ta’sirida pastga surilib tushadi. Nurash mahsulotlari olib borilishi mumkin bo`lgan 
eng past sath 
denudatsiya bazisi
deyiladi. Denudatsiya asosan baland joylarda, 
akkumulyatsiya esa asosan past joylarda bo`lganligidan, denudatsiya yer po`stining 
ko`tarilgan joylarini pasaytiradi, akkumulyatsiya esa cho`kkan yerlarni to`ldiradi. 
Eng past joylar bilan eng baland joylar bir-biroviga tenglasha boradi, ya’ni past 
joylar ko`tarila boradi, baland joylar esa pasayadi. Bular bir-biroviga 

---

yaqinlashganda tog`li o`lka o`rnida salgina past-baland denudatsion tekislik yoki 
peneplen hosil bo`ladi. Akkumulyatsiya yo`li bilan hosil bo`lgan tekislikdan 
penenlen yo`li bilan hosil bo`lgan (o`r-qir yuzali) tekislikning farqi shundaki, bu 
tekislikni asosi qattiq jinslardan tuzilgan bo`lib, ular turlicha holatda yotishi 
mumkin. 
Yonbag`irlarning rivojlanishi, yoshi haqida M.Devis fikr bildirib, tepadan 
(ustidan) pastga tomon yemirilib borish jarayonini peneplen deb atadi.
Peneplen
- relyef taraqqiyotining oxiri emas, yangi tektonik harakatlar 
peneplenni dengiz sathidan ham pasaytirib yuborishi, yoki uni sindirib, ayrim 
palaxsalarga bo`lib tashlashi va bu palaxsalarni juda baland ko`tarib yangi tog`li 
o`lka hosil qilishi mumkin va yana asta-sekin yemirila boshlaydi. Yemirilgan tog` 
jinslari ba’zan o`sha joyning o`zida qoladi, bu ellyuviy deyiladi. Biroq bu jinslar 
ko`pincha yonbag`ir bo`ylab surilib delyuviy qoplamini hosil qiladi. Delyuviy 
deganda nurash natijasida yemirilgan jinslarni yomg`ir va qor-muz suvi tog` 
yonbag`irlariga va tog` etaklariga keltirib, o`yib qo’yishi tushuniladi. Qor qoplagan 
yonbag`irda uvalangan jinslar yanada pastga tushadi va tog` etagidagi tekislikka 
yetib keladi, yarim doira shaklida tog` toshlari to`plana boradi, ko`p qor ko’chib 
tushsa, yonbag`irni uzunasiga o`yib ketadi. Denudatsion tekisliklarning vujudga 
kelishi to`g`risida geomorfologiyada pediplen-o’ydim qirlar ust tomonidan emas, 
balki yon tomonidan yonbag`irlarning dastlabki qiyalikni saqlagan holda yemirilib 
orqa tomonga surilishi natijasida tekislanadi.
Nurash jarayoni ta’siri tufayli vaqti-vaqti bilan bo`lib turadigan relyef 
shakllaridan ag’darilmalar, to`planmalar va sochilmalar deb ataluvchi hodisalar 
uchrab turadi, buni oqibatida yo`llar to’siladi, daryolar bo’g`iladi va qishloqlar 
ko’miladi.