Metodi. Adabiyotning nazariy muammolari

2. Adabiyotshunoslikning tarkibiy qismlari va yordamchi sohalari.
Adabiyotshunoslik adabiyotni o‘rganuvchi juda ko‘p sohalarni o‘z ichiga oladi va hozirgi 
davrda adabiyot nazariyasi, adabiyot tarixi, adabiy tanqid kabi asosiy mustaqil qismlarga bo‘linadi. 
Mazkur sohalarning har biri adabiyotshunoslikning muayyan masalalar majmuini o‘z nuqtai 
nazaridan o‘rganadi. Shu bilan birga, mazkur sohalar o‘zaro mustahkam aloqada bo‘lib, biri 
ikkinchisini to‘ldiradi. 
Adabiyot
tarixi
O‘tmish adabiyoti(jahon yoki biror milliy 
adabiyotni)ni uzluksiz jarayon yoki shu jarayonning 
bosqichlaridan biri sifatida o‘rganadi. Adabiyot 
tarixining asosida tarixiylik prinsipi yotadi. Mazkur 
prinsipning mazmun-mohiyati shuki, u adabiy 
jarayonni konkret ijtimoiy-tarixiy sharoit bilan
«1.2-rasm» bog‘liq hodisa 
sifatida o‘rganishni taqozo qiladi. Adabiyot tarixchisi 
sifatida konkret badiiy asar tahlil qilinganida ham 
o‘sha asar yaratilgan davr sharoiti, davr adabiy 
jarayoni xususiyatlarini ko‘zda tutish shart qilinadi. Adabiyot tarixini qiziqtiradigan masalalardan 
yana biri sifatida konkret ijodkor faoliyatini o‘rganishni ko‘rsatish mumkin. Zero, ijodkor 
faoliyatini o‘rganganda, uning ijodiy o‘sish jarayonini kuzatganda ham asosga qo‘yilgan prinsip 
tarixiylik bo‘lishi lozimdir. Adabiyot tarixi o‘tmish adabiyoti xususiyatlarini ochib berarkan, bu 
bilan, birinchidan, o‘tmish adabiyoti tajribalarini bugungi adabiyot xizmatiga safarbar etadi, 
ikkinchidan, keng ko‘lamli nazariy xulosalar chiqarish uchun zarur material hozirlaydi. Bulardan 
2
Jonattan Culler. Literature theory: A very short introduction. OUK 2011 .2-боб 11-бет 

---

anglashiladiki, adabiyot tarixi badiiy tafakkur taraqqiyotida ham, adabiy-nazariy tafakkur rivojida 
katta ahamiyat kasb etadi. 
O‘zbek adabiyotshunosligida adabiyot tarixi sohasining dastlabki kurtaklari sifatida 
tazkiralarni ko‘rsatish mumkin. Shuningdek, qator tarixiy asarlarda ayrim adabiy faktlar, muayyan 
ijodkor hayoti va faoliyatiga doir ma’lumotlar ham qayd etilganligi tayin. Biroq o‘zbek adabiyotini 
tarixiy aspektda ko‘lamli o‘rganish, demakki, o‘zbek adabiyotshunosligida adabiyot tarixining 
mustaqil tarmoq sifatida shakllanishi va rivoji XX asrga to‘g‘ri keladi. O‘zbek adabiyot tarixining 
shakllanishida A.Fitrat, A.Sa’diy, V.Zohidov, V.Abdullaev, H.Sulaymonov, G‘.Karimov, 
N.Mallaev, A.Qayumov, A.Xayitmetov, A.Abdug‘afurov singari olimlarning ulkan xizmatlarini 
alohida qayd etmoq lozim
3
. O‘zbek adabiyoti tarixini o‘rganish borasidagi izlanishlar hozirgi 
kunda ham davom ettirilayotir. Bugungi kun o‘tmish merosimizga munosabatni o‘zgartirishni, 
qator adabiy hodisalar, faktlar, ijodkor shaxslar taqdiri va faoliyatini yangicha ilmiy talqin qilish 
zaruratini kun tartibiga qo‘ygani ma’lum. Demak, bugunda saboq olayotgan talabalarni milliy 
adabiyotimiz tarixini ilmiy xolis o‘rganish, yangi "O‘zbek adabiyoti tarixi"ni yaratishdek ulkan va 
mashaqqatli, sharafli bir vazifa kutadi.