Metodi. Adabiyotning nazariy muammolari

Adabiyot nazariyasi
Adabiyot nazariyasi badiiy adabiyotning mohiyati, adabiyot taraqqiyotining umumiy 
qonuniyatlarini, jamiyat hayotidagi o‘rni va vazifalari, badiiy asar tabiati hamda uning tuzilishi 
kabi masalalarni umumiy tarzda o‘rganadi va shu asosda umumiy qonuniyatlarni ochib beradi. 
Adabiyot nazariyasi badiiy asarlarni tahlil qilish tamoyillari, baholash mezonlari, tahlil metodlarini 
ishlab chiqadi, adabiy-nazariy tushunchalar tizimini yaratadi. Adabiyot nazariyasi adabiyot tarixi 
va adabiy tanqid materiallarni umumlashtirsa, bu ikkisi o‘z faoliyatida adabiyot nazariyasi ochgan 
qonuniyatlar, u ishlab chiqqan ilmiy tushunchalar tizimiga tayanadi. Shu tariqa 
adabiyotshunoslikning har uchala asosiy sohalari bir-biri bilan bog‘lanadi, yaxlit bir tizim —
adabiyotshunoslik ilmini tashkil qiladi. 
Mumtoz Sharq adabiyotshunosligida, jumladan o‘zbek adabiyotshunosligida adabiyot 
nazariyasining bir qator masalalari ancha keng o‘rganilgan. Keng o‘rganilgan masalalar sirasiga 
ilmi aruz(A.Navoiy, Bobur), ilmi qofiya, ilmi badia(A.Husayniy)
8
kabilarni kiritish mumkin. 
Ko‘rib turganimizdek, bu masalalar adabiyotshunoslikning bir qismi — poetika doirasi bilan 
cheklangan edi. Sharqda "muallimi soniy" deb ulug‘lanuvchi Forobiy esa yunon faylasufi Arastu 
ta’sirida va bevosita uning asarlarini sharhlash jarayonida badiiy adabiyot spesifikasi(mohiyati) 
masalalariga e’tibor qilgan edi. Biroq mumtoz adabiyotshunoslikda adabiyot nazariyasi ham 
muayyan bir tizim holiga kelmagan, tadbiqiy harakterdagi hodisa edi. O‘zbek 
adabiyotshunosligida adabiyot nazariyasining alohida tarmoq sifatida shakllanishi ham XX asrda 
amalga oshdi. O‘zbek adabiyotshunosligining ilk nazariyotchilari sifatida A.Fitrat, A.Sa’diylarni 
ko‘rsatish mumkin. Adabiyotshunosligimizning keyingi taraqqiyoti davomida I.Sulton, 
N.Shukurov, L.Qayumov, B.Sarimsoqov, B.Nazarov, T.Boboev kabi qator nazariyotchi 
olimlarning tadqiqotlari adabiy-nazariy tafakkur rivojiga sezilarli hissa bo‘lib qo‘shildi.