Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан !

Харож солиғи олинадиган ерларда ушр солиғи олинадиган ерларни
белгилаш ҳақидаги фасл
Абу Юсуф айтади: Эй мўминлар амири сен ушр ва харож солиқлари олинадиган ерлар қандай белгиланиши ҳақидаги сўраган эдинг, араб ерлари бўладими ёки ажам, аҳолиси ўз ерларини сақлаб қолиш шарти билан исломни қабул қилган ҳудудлар уларнинг ўзларига қарашли бўлиб, шу каби ерлардан ушр солиғи олинади. Бунга аҳолиси ерларини сақлаб қолиш шарти билан исломни қабул қилган Мадина ва Яман мисол бўлади. Шунингдек, жизя солиғи олинмасдан, фақат исломни қабул қилиш ёки қатл қилиниш шарти қўйилган араб мушрикларининг ерларидан ҳам ушр солиғи олинади. Агар имом шундай ерларни босиб олса ҳам, Расулуллоҳ (с.а.в.) араб ерларини босиб олиб, уларни тақсимламасдан ўзларида қолдирганларидек, у ерлардан ушр солиғи олинган ва ҳозир ҳам шундай.
Агар имом ажамларнинг ерларини босиб олиб, уларни тақсимламасдан ўз аҳолисининг қўлида қолдирса, у ерлардан харож солиғи олинади. Агар у ерларни босиб олишда иштирок этган аскарларга тақсимлаб берса, ушр солиғи олинади.
Сенга маълумки, Умар ибн Хаттоб (р.а.) ажам ерларини босиб олиб, у ерларни ўзларида қолдирган ва улардан харож солиғи олган. Шунингдек, аҳолиси ерларини ўзларида қолдириш шарти билан сулҳ тузилган ва аҳолиси зиммийга айланган ажам ерларидан харож солиғи олинади.
Денгиз маҳсулотлари ҳақидаги фасл
Эй мўминлар амири, сен денгиздан олинадиган зебу-зийнатлар ва амбар ҳақида сўраган эдинг, денгиздан олинадиган дур, маржон ва садаф каби зебу-зийнатлар ва амбардан бешдан бир улуш олинади, улардан бошқасидан ҳеч нарса олинмайди. Абу Ҳанифа ва Ибн Лайло бу маҳсулотлардан ҳеч нарса олинмайди, чунки улар балиқ кабидир дейишган. Мен денгиз маҳсулотларидан бешдан бир улуш олиб, бешдан тўрт улушни уни денгиздан чиқариб олганларда қолдириш керак деб ҳисоблайман. Чунки бу борада Умардан (р.а.) ҳадис ривоят қилинган ва уни Абдуллоҳ ибн Аббос ҳам тўғри деб билган, биз бу ҳадисга эргашамиз ва унга қарши бориш мумкин эмас деб биламиз.
154. Абу Юсуф айтади: Ҳасан ибн Умора Амр ибн Динордан, у Товусдан, у Абдуллоҳ ибн Аббосдан ривоят қилади: Умар ибн Хаттоб (р.а.) Яъло ибн Умаййани денгиз маҳсулотларидан солиқ йиғувчи қилиб тайинлади, у Умарга бир киши соҳилдан анбар топиб олгани ва уни нима қилиш ҳақида сўраб мактуб ёзди. Умар унга жавобан: “Бу Аллоҳнинг инъомларидан бир инъом бўлиб, Аллоҳ – Унинг мақтови буюк бўлсин – денгиздан чиқарган маҳсулотлардан бешдан бир улуш олинади”, деб мактуб ёзди. Абдуллоҳ ибн Аббос: “Мен ҳам шундай деб ҳисоблайман”, деди.