Menejmentga kirish

2 – jadval. Korxona salohiyati qobiliyati konturining matritsasi 
Indikatorlar 
Korxona salohiyati 
raqobotbardoshligi 
darajasi 
KR 
KT 
KE 
KD 
KU 
1 
2 
3 
4 
nisbiy 
birlik 
ballar 
nisbiy 
birlik 
ballar 
nisbiy 
birlik 
ballar 
nisbiy 
birlik 
ballar 
nisbiy 
birlik 
ballar 
1.Jahon etakchiligi 
KR1 
KR1b 
KT1 
KT1b 
KE1 
KE1b 
KD1 
KD1b 
KU1 
KU1b 
2.Jahon standartlari 
KR2 
KR2b 
KT2 
KT2b 
KE2 
KE2b 
KD2 
KD2b 
KU2 
KU2b 
3.Xalq xoʻjaligi 
etakchiligi 
KR3 
KR3b 
KT3 
KT3b 
KE3 
KE3b 
KD3 
KD3b 
KU3 
KU3b 
4.Xalq xoʻjaligi 
standarti 
KR4 
KR4b 
KT4 
KT4b 
KE4 
KE4b 
KD4 
KD4b 
KU4 
KU4b 
.Sohaviy 
yetakchilik 
KR 
KRb 
KT 
KTb 
KE 
KEb 
KD 
KDb
KU 
KUb 
6.Sohaviy standart 
KR6 
KR6b 
KT6 
KT6b 
KE6 
KE6b 
KD6 
KD6b 
KU6 
KU6b 
7.Chegaraviy daraja 
KR7 
KR7b 
KT7 
KT7b 
KE7 
KE7b 
KD7 
KD7b 
KU7 
KU7b 
8.Korxona 
KR8 
KR8b 
KT8 
KT8b 
KE8 
KE8b 
KD8 
KD8b 
KU8 
KU8b 
3 – jadval. Korxona salohiyatining rezervlari va yoʻqotishlari 
Indikatorlar 
Korxona 
salohiyatinin
g 
yoqotishlari 
va rezervlari 
KR 
KT 
KE 
KD 
KU 
Barcha 
rezervlar 
va 
yoʻqotishl
ar 
1 
2 
3 
4 
6 
Nisbi
y 
birlik 
ballar 
Nisbi
y 
birlik 
ballar 
Nisbi
y 
birlik 
ballar 
Nisbi
y 
birlik 
ballar 
Nisbi
y 
birlik 
ballar 
ballar 
REZERVLA
R 
1.Jahon 
etakchiligi 
RKR
1 
RKR1
b 
RKT
1 
RKT1
b 
RKE
1 
RKE1
b 
RKD
1 
RKD1
b 
RKU
1 
RKU1
b 
R1b 
2.Jahon 
standarti 
RKR
2 
RKR2
b 
RKT
2 
RKT2
b 
RKE
2 
RKE2
b 
RKD
2 
RKD2
b 
RKU
2 
RKU2
b 
R2b 
3. Xalq 
xoʻjaligi 
etakchiligi 
RKR
3 
RKR3
b 
RKT
3 
RKT3
b 
RKE
3 
RKE3
b 
RKD
3 
RKD3
b 
RKU
3 
RKU3
b 
R3b 
4. Xalq 
xoʻjaligi 
standarti 
RKR
4 
RKR4
b 
RKT
4 
RKT4
b 
RKE
4 
RKE4
b 
RKD
4 
RKD4
b 
RKU
4 
RKU4
b 
R4b 
.Sohaviy 
yetakchilik 
RKR 
RKRb 
RKT 
RKTb 
RKE 
RKEb 
RKD 
RKDb 
RKU 
RKUb 
Rb 

---

375 
bu yerda t –sarmoyadan samara olish va investitsiyalar kiritish vaqti. Shunda 
jadvalni qurish mumkin. U ustivor tadbirlarni tanlash mantiqini – salohiyat 
raqobatbardoshligini oshirish boʻyicha korxona strategiyasining asoslarini ishlab 
chiqilishini aks ettiradi. 
4 – jadval. Salohiyatning raqobatbardoshligini oshirish boʻyicha strategiyani 
tanlash (jahon etakchiligi darajasi uchun) 
Maqsadga 
erishish 
uchun mab- 
lagʻlar va 
resurslar 
Indikatorlar 
Investi- 
tsiyalar 
(I) 
Vaqt 
(t) 
Iqti. 
Samara 
(Ef) 
Samaradorlikning 
integral koeffitsienti 
(NKint) 
Ustivorliklar 
(firmaning 
straregiyasi) 
1.RKR1 
2.RKT1 
3.RKE1 
4.RKD1 
.RKU1 
Ikr 
Ikt 
Ike 
Ikd 
Iku 
tip 
1kt 
tie 
1>d 
tny 
Efkr 
Efkt 
Efke 
Efkd 
Efku 
K1int 
K2int 
K3int 
K4int 
Kint 
3 
1 
4 
2 
Har bir korxona tavakkalchilikning oʻzi engib oʻtishi mumkin boʻlgan 
“planka”sini tanlaydi. Biznesda ham jizzakilik va ham ortiqcha kamtarlik qarama 
qarshidir. Korxona rezervlarining bir qismini safarbar qilishga harakat qilib, 
“oʻrtacha” holatga da’vogarlik qilishi mumkin. Faraz qilamizki, K3int > Kint > K2int 
> K4 int> K1int. Bunda . – jadvalnig – ustunidagi raqamlash korxona salohiyati 
raqobatbardoshligini oshirishning silliqlanishi ( navbatiyligi)ni beradi. Dastavval KD, 
keyin KU va keyin esa KE va h.k. indikatorining darajasini oshirish boʻyicha ishni 
oʻtkazish maqsadga muvofiqdir. Agar barchasiga birdaniga kirishilsa, unda u yoki bu 
darajadagi raqobat kurashida mutahkam oʻrinni egallashga kuch va vaqt etmay 
qolishi mumkin. Nimanidir belgilangan narsani tanlab olib, korxona sinergetik 
samarani, ya’ni qoʻshimcha foydani olishi mumkin, chunki yaxshi oʻylab koʻrilgan 
tadbirlar majmuasi barcha qolgan indikatorlarga ijobiy ta’sir koʻrsatishi mumkin. Bu 
raqobatbardoshlik matritsasi elementlarini bundan keyingi yangitdan koʻrib chiqish 
va hisoblashlar va baholashlarning butun majmuasini yangilashni taqazo qiladi. 
Koʻrsatib oʻtilgan tahlilni rezervlar, yoʻqotishlar va samaradorlik- ning integral 
koeffitsienti dinamikasini oʻrganish bilan toʻldirish darkor( 6 - jadval).
Korxona salohiyati raqobatbardoshligini oshirish sohasidagi muvaffaqiyatning 
koeffitsienti (Kus) deb quyidagi formulani hisoblash mumkin: 
Kus = TKint – TP max TR 
 – jadval. Korxona salohiyati samaradorligi rezervlari, yoʻqotishlari va integral 
koeffitsienti balli baholarining dinamikasi 
Rezervlar, yoʻqotishlar, 
samaradorlik 
t1 
t2 
t3 
… 
t1 
… 
tp 
1.Rezervlarning 
oʻzgarishi sur’atlari 
TR1 
TR1 
TR1 
TR1 
TR1 
2.Yoʻqotishlarning 
TP1 
TP1 
TP1 
TP1 
TP1 

---

264 
oʻzgarishi sur’atlari 
3.korxona salohiyati 
samaradorligi integral 
koeffitsientining 
oʻzgarishi sur’atlari
TK1int 
TK1int 
TK1int 
TK1int 
TK1int 
Eng yaxshisi yoʻqotishlar dinamikasi nolga qadar keskin pasayishi, 
samaradorlikning integral koeffitsienti oʻzgarishlar sur’atlari toʻgʻri chizigʻi (TKint) 
esa ular bir birlariga nisbatan etarlicha yaqinroq joylashishlaridagi rezervlar 
oʻzgarishlari sur’atlari toʻgʻri chiziqlaridan yuqoriroqdaligidir. Ya’ni eng katta 
muvaffaqiyatga TP= 0, TKint> TR boʻlgan holda erishiladi. Bu shuni bildiradiki, 
korxona agar raqobatning u yoki bu darajasidagi etakchilariga emas, tenglar 
oʻrtasidagi eng yaxshilarga qarab shiddat bilan harakatlanadi. Buni quyidagicha 
namoyish qilish mumkin: 
 
1 – rasm. Raqobat muvaffaqiyatining “oʻqlari”. 
Korxona salohiyati raqobatbardoshligi va bozor foydaliligini baholashning biz 
tomonimizdan taklif qilingan metodikasi yagona va universal emas. Bunday 
metodikalarning eng turli tuman variantlari boʻlishi mumkin. U aniq detallarni, 
korxona iqtisodiyotining nozik tomonlarini hisobga olishi, ammo shuning bilan bir 
vaqtda 
oʻz ichiga umumiy qabul qilingan indikatorlarni, salohiyatning 
koʻrsatkichlarini va bozor jarayonlarini olishi kerak.
1. Korxona qudratini belgilovchi omillar: 

Korxona qudratini belgilovchi omillar: 

Mahsulot sifati; 

Korxona imidji; 

Raqobatbardoshlik; 

Hamkorlar bilan aloqadagi mavqening yuqoriligi; 

Innovatsion texnologiya va texnika bilan ta’minlanganlik darajasi. 
Korxonalar boshqaruvi uning pul bilan bogʻliq boʻlgan koʻrsatkichlari tahliliga 
asoslangan. Ammo bunday yondashish korxona faoliyatidagi boshqa muhim 
tomonlarini ochib berolmaydi. Amerikalik olimlar R. Kaplan va D. Norton 1990-
yillarda 12 ta yirik kompaniya xoʻjalik faoliyatining pul bilan bogʻliq boʻlmagan 
koʻrsatkichlarini ham hisobga oladigan natijalarni baholash tizimini oʻrgandilar va 
koʻrsatkichlarning muvofiqlashgan tizimining konsepsiyasini yaratdilar. 
Bunday yangi tizim korxonaning pul bilan bogʻliq koʻrsatkichlarini uning 
boshqa turdagi koʻrsatkichlari bilan bogʻlashga yoʻnaltirilgan, boshqaruv tizimi 
koʻrsatkichlariga aylantirish masalalari hal qilingan. Buning uchun korxonaning 
erishgan koʻrsatkichlarini kelajakdagi olinishi mumkin boʻlgan natijalar bilan 
bogʻlash zarur boʻldi. Koʻrsatkichlarning muvofiqlashtirilgan bunday tizimi avval 
vaqt (t) 

---

265 
korxona darajasida, keyinchalik korxonaning boʻlimlari va hatto alohida xodimlari 
darajasidagi boshqaruv tizimiga aylandi va 1999-yildan boshlab dunyoning 300 dan 
ortiq (AQSH, Kanada, Germaniya, Shveytsariya) korxonalarida tatbiq etila boshladi. 
Banklar esa (Dentche Bank) bu tizimni oʻzining hisobotiga indikator sifatida 
kiritdilar. 
Iqtisodiy, ijtimoiy axborotlarni qayta ishlashdagi bu yangi yondashuvni nafaqat 
korxonalarning koʻrsatkichlari tizimi sifatida, balki loyihalar boshqaruvining hamma 
tomonlarini qamrab olgan tizim deb ham qaralishi lozim. P. Xorvatning fikricha, 
axborotlarni yigʻish, tahlil qilish va baholash, koʻrsatkichlarning muvofiqlashtirilgan 
tizimida katta rol oʻynaydi, hozirgi kunda dunyoning kompyuter dasturlarini ishlab 
chiqish boʻyicha eng kuchli kompaniyalari shu maqsadlar uchun dasturiy vositalarini 
yaratish boʻyicha ish olib borishmoqda. 
Ammo R. Kaplanning tan olishicha, bu nazariya takomil emas, chunki bunda 
eng asosiy narsa – baholash vositasi yoʻq. R. Kaplanning yuqorida ta’qidlangan 
usulini innovatsiya loyihalariga moslashtirilgan holda qoʻllash maqsadida quyidagi 
chora-tadbirlar tizimi ishlab chiqildi: 

ilmiy ishlab chiqarish va kichik innovatsiya korxonalarining koʻrsatkichlari 
majmuasini ishlab chiqish; 

koʻrsatkichlarni tashkilotning strategik maqsadlari, vazifalari bilan uzviy 
bogʻliqligini taminlash, ularni koʻp funksiyali indikatorlarga oʻtkazish, 

ularning oʻlchov birliklarini aniqlash: 

korxonaning ilmiy faoliyati koʻrsatkichlarining muvofiqlashtirilgan tizimini 
ishlab chiqish, koʻrsatkichlararo bogʻliqlik darajasini aniqlash, ularni statistik – 
matematik qayta ishlash formulalarini hisoblash, baholash va boshqarish boʻyicha 
dasturiy vositalarini yaratish; 

loyiha rivojlanishining qisqa va uzoq muddatga moʻljallangan immitatsion 
modelini yaratish; 

qaror qabul qilish jarayonini amalga oshirish – loyihaning amaliy natijalarini 
kompyuterda olingan natijalar bilan solishtirish, xatoliklarni tahlil qilish. 
Quyida axborotlarni miqdoriy tahlil qilish, agregatsiyalash usuliga asoslangan 
korxonalarni 
innovatsiya 
faolligini, 
ilmiy-amaliy 
salohiyatini 
oʻrganish 
metodologiyasi keltirilgan. 
Korxonalarning ilmiy-texnik salohiyati – bu korxonaning yangi texnika va 
texnologiyalarni joriy etishga, modernizatsiyalashga yoʻnaltirilgan ilmiy, ishlab 
chiqarish va axborot zaxiralarining majmuasidir. Bundan tashqari korxona quvvati 
ham uning qudratini belgilovchi asosiy omillardan biridir. Korxona quvvati asosiy 
ishlab chiqarish fondlari tarkibidagi kuch beruvchi va ishchi mashinalarning 
miqdoriga, salmogʻiga, ularning unumdorlik darajasiga bogʻliq boʻladi.