Menejmentga kirish

9.4. Xalqaro darajada boshqaruv. 
Tashqi savdo, agrar siyosat sohasida, tijorat va fuqarolik huquqi (raqobat 
erkinligi, monopoliya va shartnoma), soliq huquqlarida (soliq tizimining daromadga 
yaqinlashuvi, mablagʻning aylanib turishiga qarab soliq rejasini belgilash, EH 
mablagʻiga bevosita badallar tushumi) Yevropa qonunchilik hujjatlari milliy 
qonunlarni almashtira oladi. 
Biroq, tashqi bosqichda tashqi iqtisodiy siyosatda milliy hukumat quyidagi 
imkoniyatlarga ega: 
-
uchinchi bir mamlakatning mollariga import ulushini kiritish; 
-
birinchi navbatda toʻqimachilik va elektron mahsulotlar tannarxi ancha 
arzon boʻlgan mamlakatlar (masalan, Yaponiya, Janubiy Koreya) bilan «ixtiyoriy 
cheklangan eksport» shartnomalari tuzish; 
-
sobiq mustamlaka mamlakatlar bilan alohida savdo munosabatlarini saqlab 
qolish. 
Yevropa Hamjamiyatinig komissiyasi yagona bozor manfaatlarini himoya 
qilishga harakat qiladi. Qandaydir milliy normativ aktlari EH huquqiga zid boʻlishiga 
yoʻl quyilmaydi. Yana bir xususiyati - sub’ektlar tizimi faqat EH davlatlari - a’zolari 
boʻlibgina qolmay, ularning fuqarolari hamdir. 
Yevropa Ittifoqi unga a’zo boʻlgan mamlakatlarning mablagʻlaridan 
(byudjetlaridan) xoli ravishda oʻzining mustaqil moliyaviy vositalariga ega. EH 
mablagʻlarining hajmi bu Hamjamiyatning kengashi va Parlamenti tomonidan 
aniqlanadi va tasdiqlanadi. 
Moliyaviy faoliyatda Hisob Palatasi muhim rol’ oʻynaydi. U umumiy moliya 
boshqaruvini amalga oshiradi. EH institutlarining (masalan, agrar yoʻnalish va 
kafolatlanish Yevropa Fondi, mintaqaviy rivojlanish Yevropa Fondi, Yevropa 
Ijtimoiy Fondi) turli xildagi jamgʻarmalar va mablagʻlari sarf-xarajatlari ustidan 
nazorat oʻrnatadi. Mazkur fondlar hisobidan EH siyosiy tuzumining turlicha 
yoʻnalishlari: agrar, ijtimoiy, mintaqaviy siyosat, energetika va shu kabilar tegishli 
mablagʻlar bilan ta’minlanadi. Yevropa investitsion banki avtanom tashkilot sifatida 
EH ning kapital jamgʻarmasini qoplaydi, ular hisobidan esa mintaqaviy dasturlarga, 
energetikani rivojlantirishga, infratuzilmalarga uzoq muddatli qarzlar berish va 
kafolatlash shartlari bilan tegishli mablagʻlar ajratiladi. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatda Tsent integratsion gʻoyalar (tendentsiyalari) 
faqatgina Gʻarbiy Yevropada rivojlanmadi. Oʻxshash jarayonlar Shimoliy Amerikada 
ham kuzatildi. Shimoliy Amerikaning barcha hududi erkin savdo (NAFTA) 
41
Robbins Stephen P.Management / Stephen P. Robbins, Mary Coulter. — 11th ed. R647 2012 . 72-bet. 

---

271 
toʻgʻrisidagi Shimoliy Amerika bitimlari bilan qamralgan edi. Binobarin, davlatlar 
miqyosidagi Amerika- Kanada erkin savdo bitimi faqat 1988 yilda tuzilgandi, 
Meksika esa unga 
1991
yilda qoʻshildi. Shimoliy Amerika iqtisodiyotining oʻzaro hamkorlik va 
birlashganlik darajasi Gʻarbiy Yevropa iqtisodiyotidan qolishmaydi. 
Uzoq vaqtlargacha integratsion loyihalar korporatsion tarmoqlar darajasida 
nufuzli oqimda boʻlib, davlatlararo (davlatlar ustidan) boshqaruv bilan bogʻlanmagan 
edi. 
Mazkur mamlakatlarning savdo-sotiq sohasidagi oʻzaro aloqalar, kapitallari 
harakati va ishlab chiqarishdagi hamkorligi haqida quyidagi ma’lumotlar asosida 
xulosa chiqarish mumkin: 
1990 yillarning boshlarida AQSh ga Kanadaning 7-80% (yoki Kanadaning VNP 
20%i) eksporti safarbar etildi. AQSh uchun Kanada bozori chet elda yuqori oʻrinda 
turadi. Bevosita xorijiy sarmoyalar ulushi Amerikada Kanadaga nisbatan 7%ni, 
Kanadaning Amerikaga nisbatan ulushi esa 9%ni tashkil etadi. Meksika davlati uchun 
AQSh bilan iqtisodiy aloqa oʻrnatish hayotiy zaruratdir. 
1990 yillarning boshlarida AQSh ga Meksikaning 70% eksporti yuborildi, u 
erdan esa 6% Meksika importi kelib tushdi. Ayni vaqtda Meksika va Kanada 
oʻrtasida aloqalar taboro rivojlanib, savdo-sotiq, moliya va boshqa sohalarda oʻzaro 
hamkorlik kuchaydi. 
Savdo erkinligi toʻgʻrisidagi bitim oʻzaro savdo-sotiq va kapital jamgʻarmalarni 
engillashtiradigan tadbirlar oʻtkazish borasida tarifli va notarifli cheklanmalarni asta-
sekin bartaraf eta boradi. Bundan tashqari, mazkur bitim orqali savdo-sotiqni 
boshqarishda uning qatnashchilari oʻrtasida yuzaga keladigan ziddiyatlarni bartaraf 
etish moʻljallangan. 
Tinchokean Hamjamiyati, Yaponiya, AQSh, Kanada, Avstraliya, Yangi 
Zellandiya kabi rivojlangan mamlakatlarni hamda Sharqiy va Osiyodagi Janubiy - 
Sharqiy hududda joylashgan koʻpgina mamlakatlarni (shu jumladan, ASEAN 
mintaqaviy guruhidagi ishtirokchilarni), shuningdek, Xitoy va Okeaniyani 
birlashtiradi. 
Tinchokean Hamjamiyati mintaqaviy guruhni rasmiylashtirish sifatida endigina 
barqarorlashmoqda, shu sababli unda oʻzaro hamkorlik sxemasini yaratish uchun 
samarali izlanishlar olib borilmoqda, mintaqaviy guruh esa turli bloklardan tashkil 
topgan. Chunonchi, Indoneziya, Janubiy- Sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiyasiyasi, 
Malayziya, Flippin, Singapur, Tayland, Bruney davlatlarini birlashtirgan. 
ASEAN 1967 yilda qaror topdi, faqat 1992 yilda uning qatnashchilari yaqin 1 
yil mobaynida asta-sekin mahsulotlar tannarxini bosqichma-bosqich kamaytira 
borishga erishiladigan mintaqaviy savdo erkinligi zonasini yaratishni oʻz oldilariga 
vazifa qilib qoʻydilar. ASEAN mamlakatlarining xoʻjalik sohasida bir-biriga 
yaqinlashuvi masalasiga kelganda, ularning iqtisodiyotini oʻzaro toʻldirib borish, 
ichki mintaqaviy savdo-sotiqni tashkil etish borasidagi faoliyat jarayonlari hali keng 
ravishda rivojlanish yoʻliga oʻtganicha yoʻq. 

---

272 
Haqiqatdan ham ASEAN mamlakatlarining har biri Yaponiya, AQSh , hamda 
Osiyoning yangi sanoat mamlakatlari (Gongkong, Janubiy Koreya, Tayvand) 
iqtisodiyoti bilan toʻliq bogʻlangan. 
42
Osiyo-Tinchokean savdosining asosiy qismi (shu jumladan, ASEAN ichida) 
Yaponiya, AQSh , Kanada, Tayvand va Janubiy Koreya karporatsiyalarining 
joylardagi mahalliy filiallari oʻrtasidagi tijoratga toʻgʻri keladi. Xitoyning bu 
boradagi 
hisob-kitobi, 
ayniqsa, 
konfutsiya 
madaniyatiga 
uygʻunlashgan 
mamlakatlarga qaratilgandir. Yaponiya - AQSh , Kanada, Avstraliya oʻzaro aloqalari 
muhim ahamiyatga ega. 
Shimoliy Amerika va Osiyo-Tinchokean birlashmalarining modeli Gʻarbiy 
Yevropanikidan farqlanadi. Agar Gʻarbiy Yevropada iqtisodiy, valyutali siyosiy 
hamjihatlikka, milliy tuzilmalarni shakllantirsh va mustahkamlashga asoslangan 
yagona bozorni yaratish yoʻlidan borilgan boʻlsa, Shimoliy Amerika va Osiyo-
Tinchokean mintaqasida birlashish jarayonlari transnatsional korporatsiyalar faoliyati 
asosida anchagina mustahkam mikrodarajani qamraydi. 
Janubiy-Sharqiy Osiyo davlatlari uyushmasi (ASEAN).
Janubi-sharqiy Osiyo 
davlatlari uyushmasi (ASEAN) 10 Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari kasaba 
uyushmasi bor.
(Qarang. 3-2 hisobida ilova). ASEAN viloyati 1, trillion AQSh bu 10 
davlat bilan bir qatorda 2 dollar bir kombinatsiyalangan yalpi ichki mahsulotga 
nisbatan ortiq 91 million aholiga ega, Xitoy, Yaponiya va Janubiy Koreya oʻz ichiga 
ASEAN + 3 deb nomlangan guruh rahbarlari, Biz savdo masalalarini muhokama 
qilish uchun uchrashdi.
Bundan tashqari, Hindiston, Avstraliya va Yangi Zelandiya 
rahbarlari, shuningdek, ASEAN + 3 bilan savdo muzokaralari ishtirok etdi.
16 
mamlakat savdo bloki yaratish bilan asosiy masala mintaqaviy integratsiya tomon har 
qanday surish yoʻqligi edi.
bir kelishuvga erishish qaratildi Osiyo madaniyati 
qaramay, "Eng katta muammo, ba'zi ASEAN ishtirokchilari davlat manfaati uchun 
qurbon qilishga tayyor emas edi, deb."
Janubi-sharqiy Osiyo rahbarlari yaqinroq 
mintaqaviy integratsiya iqtisodiy oʻsish yordam beradi, deb qabul da 26, ASEAN 
a'zolari orasida boyligi muhim farqlar "milliy standartlari hozirgacha biridan chunki 
yagona standartlarni yaratish qiyin". Qildik
27 Shu bilan birga, bu mintaqadagi 
koʻplab davlatlariga salbiy ta'sir soʻnggi xalqaro retsessiya, olib muammolar, 
integratsiya erishish katta qiziqish uygʻotdi.
Aslida, Yanvar 1, 2010, Xitoy va 
ASEAN bu uyushmalari, erkin savdo tashqari u dunyodagi eng yirik savdo bloki 28 
uchdan bir qismini qilish, vor erkin savdo bitimini boshladi, u 201-yilda bu umid, 
ASEAN iqtisodiy Community tovarlar, malakali mehnat va kapital beradi tashkil a'zo 
davlatlar oʻrtasida erkin koʻchirish uchun.
toʻsiq va qiyinchiliklarga qaramay, 
mintaqaviy integratsiya davom tomon taraqqiy.
Bu maydoni ASEAN ortib bormoqda 
va Osiyoning boshqa kasaba uyushmalari oxir-oqibat NAFTA va YYevropa Ittifoqi 
ham ta'siri bilan raqobat mumkin ta'siri, boʻladi global tobora muhim ahamiyatga 
ega.
BOShQA SAVDO UYUSHMALARI.
Viloyat kasaba uyushmalari va boshqa 
sohalarda, shuningdek, butun dunyo boʻylab rivojlanib kelgan.
Misol uchun, 2002 
yilda mavjud keldi 3 mamlakatidan kelgan Afrika Ittifoqi (AB), bir fikr bor "bir, 
42
Robbins Stephen P.Management / Stephen P. Robbins, Mary Coulter. — 11th ed. R647 2012 . 74-bet. 

---

273 
integratsiyalashgan obod va tinch Afrika qurish."Ittifoqining 29 a'zosi Afrika 
mamlakatlari orasida katta birligini erishish uchun iqtisodiy rivojlantirish rejasini 
yaratdik.
boshqa kasaba uyushmalari a'zolari sifatida, bu davlatlar oʻz birlashmasi 
tomonidan, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va tijorat foyda olish umid qilamiz.
Afrika 
iqtisodiy ishlab chiqarish tez Misli rivojlanmoqda kabi hamkorlik, muhimroq boʻlishi 
mumkin emas.
Yalpi ichki mahsulot oʻsishi deb oʻsish eng mamlakatimizda keladi, 
4,8 foiz, Osiyoda tashqarida eng yuqori oʻrtacha.
Bundan tashqari, Afrika 
"hukumatlari sanoat va infratuzilmani rivojlantirishga doimo kuralsızlaştırma bilan 
siyosiy barqarorlik deyarli misli koʻrilmagan davri." tajribali qildi
30 Besh Sharqiy 
Afrika davlatlari - Burundi, Keniya, Ruanda, Tanzaniya va Uganda - umumiy bozor 
Sharqiy Afrika Community (TMM) bu shartnoma muvofiq .31, mahsulotlar tariflar 
holda chegaralari boʻylab kotirovka mumkin deb nomlangan hosil qilgan.
uni amalga 
oshirish uchun vaqt oʻtadi-da, keyingi qadam, TMM valyuta ittifoqi boʻladi.Nihoyat, 
sakkiz a'zo davlatlar (Hindiston, Pokiston, Shri Lanka, Bangladesh, Butan, Nepal, 
Maldiv orollari va Afgʻoniston) tashkil topgan mintaqaviy hamkorlik (SAARC) 
uchun Janubiy Osiyo uyushmasi, boshqa barcha hududiy kasaba uyushmalari kabi, 
2006.32 Uning maqsadi tariflari bartaraf boshladi tovarlar va xizmatlar erkin oqimini 
ruxsat berish kerak.
Oldingi muhokama xalqaro savdo, shuningdek tirik va ekanligini 
koʻrsatadi.
A'zo davlatlar, ularning eng yaxshi mustahkamlash va ularning iqtisodiy 
mavqeini mustahkamlash, iqtisodiy va global jalb u, deb ishonaman qaerda 
mintaqaviy kasaba uyushmalari sohalarda rivojlantirish davom etmoqda.
mamlakatlar 
oʻrtasida xalqaro savdo Xalqaro savdo mexanizmlari faqat oʻz sodir 
boʻlmagan.
savdo masalalari bor, chunki, xalqaro savdo tizimlari savdo faol va 
samarali davom etmoqda ta'minlash.
Albatta, globallashuv dalillardan biridir - 
davlatlar bir-biriga bogʻliqligini - ya'ni, yaxshi yoki yomon boʻlsin boshqalarga ta'sir 
qilishi mumkin.
Misol uchun, 2008-yilda Qoʻshma Shtatlarda boshladi moliyaviy 
inqiroz tailspin jahon iqtisodiyoti tashladi.
narsalar shubhali nazoratsiz oʻsib boʻlsa-
da, u butunlay vayron emas.Nima uchun?
hukumat aralashuvi va savdo-sotiq va 
moliyaviy mexanizmlari sifatida potentsial inqirozni oldini olish uchun.