"menejment va marketing" kafedrasi abduraxmanova komila kabulovna "menejer mehnatini tashkil etishda boshqaruvni

4-rasm. Boshqaruv funksiyalarining tasnifi
17
Boshqaruv funksiyalarining mohiyati, tasnifi va mazmunini oʻrganish 
boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish uchun zarurdir, chunki 
16
F.T.Bazarova ―Menejment‖ Darslik. T.: TMI-2019, 635-bet
17
F.X.Nazarova, A.X.Nazirov, O.A.Saydaxmedov ―Personalni boshqarish‖. Oʻrta maxsus oʻquv yurtlarining 
iqtisodiyot yoʻnalishlari uchun oʻquv qoʻllanma, Toshkent – 2009. 226-bet

---

15 
yuqorida taʼkidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning 
funksiyalarida namoyon boʻladi. 
Farb 
menejmentining 
bugungi 
zamonaviy 
nazariyasi 
boshqarish 
funksiyalarini tasniflashda, eng avvalo, uning quyidagi asosiy (umumiy) 
funksiyalariga ustuvorlik beradi: 
–
rejalashtirish; 
–
tashkil qilish; 
–
tartibga solish va muvofiqlashtirish; 
–
nazorat; 
–
ragʻbatlantirish (motivlashtirish). 
Bu funksiyalar boshqaruvning barcha boʻgʻinlarida va hamma bosqichlarida 
quyidagi izchillikda amalga oshiriladi (5-rasm). 
5-rasm. Menejerning boshqarish funksiyalarini amalga oshirishdagi 
ketma-ketlik
18
Demak, boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni tashkil qilish, uni 
ragʻbatlantirish bilan davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi. Bu yerda 
muvofiqlashtirish barcha funksiyalar jarayonida oʻz aksini topadi. 
Bu funksiyalar boshqaruvning hamma bosqichlariga xos boʻlgan umumiy 
xususiyatlarga ega boʻlib, boshqaruv apparatining barcha rahbarlari va 
mytaxassislari faoliyatida mavjud boʻladi. Ularni, shuningdek, boshqaruvning 
18
M.Sharifxo‗jaev, Yo.Abdullaev ―Menejment‖. Darslik, Toshkent . O‗qituvchi 2001,455-bet. 

---

16 
hamma tomonlarini qampagan funksiyalar deyish ham mumkin, chunki ular 
boshqaruv tizimini ham boʻyiga (vertikal), ham eniga (gorizontal) qampab oladi. 
Boshqarish funksiyasini tasniflashning ikkinchi yondoshuvida boshqarish ishini 
aniq ijrochilar boʻyicha taqsimlashga ustuvorlik beriladi. Bunda bir butun aniq 
funksiyalar tizimi ajratiladi. Masalan, zamonaviy Farb firmalarida ishlab 
chiqarishga oid 20-25 tadan kam boʻlmagan funksiyalar ajratiladi. Bular 
quyidagilardir: 
–
asosiy ishlab chuqarushnu boshqarush; 
–
qoʻshimcha ishlab chuqarushni boshqarish; 
–
ishlab chiqarushga xuzmat qiluvchu ishlab chuqarishnu boshqarish; 
–
marketingni boshqarish; 
–
moliyaviy boshqarish; 
–
sifatni boshqarish; 
–
mehnatni boshqarish; 
–
xodimlarni boshqarish; 
–
innovatsiyani boshqarish va hokazo. 
Bunday holda ishlab chiqarishni boshqarish faoliyatining ayrim turlari va 
sohalari alohida ajralib turadi. 
Menejerlar tomonidan odamlarni boshqarish bir qator tamoyillarga 
asoslanadi: 
1. Boʻysunuvchilarda oʻzini hurmat qilish hissini qoʻllab-quvvatlash. Bunda, 
avvalo, boʻysunuvchilarni maqtash va soʻngra ishni yaxshilash boʻyicha 
koʻrsatmalar berish. 
2. Shaxsga emas, muammolarga eʼtibor qaratish. 
3. Koʻngildagi rejalarni qayd etish va mustahkamlash usullaridan faol 
foydalanish yoki zid harakatlarni bartaraf etish. Odamlar xulqidagi oʻzgarishlarga 
darhol eʼtibor qaratilmasa, ortiqcha tushunmovchiliklar kelib chiqadi. 
4. Aniq talablarni olgʻa surish, odamlar bilan doimo aloqada boʻlish, qayta 
aloqalarga eʼtiborni kuchaytirish. 
Yuqoridagi tamoyillarga asoslangan holda, mos ravishda menejer 

---

17 
ijrochilardan kerakli natijalarni talab qilishi kerak: 
–
maslahat olishga doimo ehtiyoj sezuvchilarda fikr uygʻotish; 
–
tashqi harakat taʼsirisiz biror qarorga kelolmaydiganlarga maslahatlar 
berish; 
–
toʻgʻridan-toʻgʻri koʻrsatmalarni tushunmasdan ish yuritish mumkin 
emasligini eslatib turish; 
–
berilgan topshiriq va buyruqlarni soʻzsiz qatʼiy talab etish; 
–
boʻysunishni istamagan xodimlarni boshqa chora topilmaganda ishdan 
boʻshatish va aksincha, rahbariyatning barcha topshiriqlarini sidqidildan bajaruvchi 
xodimlarni ragʻbatlantirish. 
Kim bilan va qanday ishlash – koʻproq maʼnoda odamlarning oʻziga xos 
xarakteriga bogʻliq. Bu rahbarlarga ham, ijrochilarga ham taalluqlidir. Ushbu 
holatni menejerlar doimo hisobga olishlari zarur.