|
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Azimov U.Dars.-Toshkent.G'ofur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at
nashriyoti.1986,128b
2.Azimov U.Fonus -Toshkent:Sharq 2010-160b
3.Azimov U.Saylanma.-Toshkent.Sharq,1995-432b
4.Azimov U Sog'inch.-Tioshkent.O'zbekiston milliy ensiklopediyasi davlat ilmiy
nashriyoti,2007,-200b
5.Azimov U.Uyg'onish azobi.She'rlar va tarixiy-dramatik qissa.-T: G'afur G'ulom
nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti,1991,320-b
6.Sultonsaidova S.O'zbek tili stilistikasi.T.:Yurist Media Markazi nashriyoti,2009,119b
7.O'zbek tilining izohli lug'ati.
392
ФИО авторов:
А.М. Абдулоев, Ш.Я. Сатторов. ТИКММИ Бухро филиали
ўқитувчилари.
Қ. Муҳаммадов, С.Бобожонов. ТИҚХММИ Бухоро филиали 2-босқич талабаси.
Название публикации:
«ҚУРИЛИШ ЖАРАЁНИДА ЭЛЕКТРОН
ТАХЕОМЕТРЛАРЛАРНИ ЎРНИ»
Аннотация.
Ушбу мақолада Қурилиш ишларининг умумий схемасида муҳандислик-геодезик
ўлчовлари ва иншоотлардан фойдаланишнинг афзалликлари, унга қўйилган талаблари ҳақида
сўз юритилган.
Калит сўзлар.
Ер, кадастр, географик ахборот тизими, тахеометр, ер мониторинг,
маълумотлар базаси.
Қурилиш ишларининг умумий схемасида муҳандислик-геодезик ўлчовлари ва иншоотлар
алоҳида ўрин тутади. Улар қурилиш бошланишидан олдин муҳандислик-геодезик
тадқиқотлар пайтида бошланади ва у қурилиш-монтаж ишларининг ажралмас қисми
ҳисобланади. Шунингдек қурилиш маҳсулотларининг сифатини назорат қилиш билан бирга
бино ва иншоотларнинг деформацияларини кузатиш даврида хам давом этади.
Шунинг учун геодезия ишларини бажариш аниқлиги масалалари долзарб аҳамиятга эга
бўлиб, улар қурилган бино ва иншоотларнинг сифати ва ишончлилик даражасини белгилайди.
Ўлчовларнинг ишончлилиги ва тўғрилигини баҳолашда, энг асосийси, лойиҳанинг
белгиланган технологик талабларидан келиб чиққан ҳолда геодезик ишларни тегишли
асбоблар учун мукаммал методологиясини танлашдир.
Илмий-техник тараққиёт натижасида қурилишнинг техник даражаси ўсиши билан бирга
муҳандислик-геодезик ишларини бажариш усуллари ва қурилмаларни ишлаб чиқариш хам
такомиллаштирилди. Агар ХХ асрнинг 60-йилларига қадар геодезик асбобсозликни
ривожланиши, анъанавий технологияни такомиллаштириш йўлидан борган бўлса, сўнгги 30-
40 йил ичида микроэлектрониканинг тараққий этиши геодезия ишларининг воситалари ва
усулларини янги даврини бошлаб берди.
Замонавий геодезик қурилма - бу электроника, механика, оптика ва бошқа фанларнинг сўнгги
ютуқларини бирлаштирган юқори технологияли маҳсулотдир. Бундай қурилма умумий
станция - электрон теодолитни, оптик диапазонни, ҳисоблаш мосламасини ва ахборот ёзувини
бирлаштирган оптик электрон қурилма ҳисобланади.
Электрон тахеометр бу кенг кўламли топографик суратга олиш, режалаштириш, планли ва
баландлик тармоқларини яратиш, қурилган ҳудудларда ижро этувчи тадқиқотларни ўтказиш,
турли хил топо- геодезик ва муҳандислик вазифаларини бажариш соҳасида
393
автоматлаштирилган ечимлар учун мўлжалланган амалий дастурлар қурилмаси хисобланади.
Умумий станция бурчакларни (горизонтал ва вертикал ) ўлчаш, қутб координаталарини
ўлчаш, горизонтал масофалар ва баландликларни ўлчашда, шунингдек ҳисобланган
координаталар системасида ўлчов натижаларини олиш имконини беради ва ўлчов натижалари
хотира картасида қайд этилади. Охирги йилларда оптик - механик ва оптик – электрон
геодезик асбобларни ишлаб чиқаришга ихтисослаштирилган етакчи чет эл фирмалари
томонидан жаҳон бозорига турли типдаги ЭТлар тақдим этилди.
Электрон тахеометрларни ишлаб чиқарувчи илгор фирмалардан ‘‘ Leica’’ Швейцария , ‘‘
Тrimble’’ АҚШ , ’’Carl Zeiss ‘‘ Германия, ‘‘Soccia’’Япония, ‘‘УОМЗ’’ Россия ва бошқалрни
қайт қилиш мумкин.
Замонавий ЭТлар шартли равишда оддий, универсал ва роботлашган турларга бўлинади;
1. Оддий ЭТ-минимал автоматлаштирилган ва кўп дастурий маълумотлар билан жихозланган
асбоблардир. Бундай тахеометрларда бурчак ўлчашлар аниқлиги 5-10 секунд, чизиқ ўлчашлар
аниқлиги эса (3+5х10-6Д) мм ни ташкил этади.
2. Универсал ЭТ-имкониятлари кенгайтирилган асбоблар хисобланади. Улар кўп сонли
ўрнатилган дастурлар билан жиҳозланган бўлиб, бурчакларни ўлчаш аниқлиги 1-5 секунд,
чизиқ ўлчаш аниқлиги 2+5х10-6Д мм га тенг.
3. Роботлашган ЭТ-олдинги гуруҳдаги барча имкониятларга эга бўлиб, хизмат кўрсатиш
мотори билан жиҳозланган. Бундай моторлар ўрнатилган радиокоммуникация мосламалари
ҳамда қайтаргичларни автоматик кузатиш системалариниг мавжудлиги уларни робот
тахеометрлар деб аташга имкон беради. Бундай тахеометрлар туннел барпо килиш, бино ва
иншоотларни қуриш, карьерларни ва чизиқли иншоотларни лойихалаш, объектларнинг
деформацияларини кузатиш каби барча инженерлик геодезик ишларни юқори аниқлик билан
бажариш имконини беради.
Бугунги кунда геодезик тизимларни ривожлантиришнинг иккита асосий концепцияси янги
асбоблар ва тизимларнинг пайдо бўлишини белгилайди ва халқаро бозорда қаттиқ рақобат
электрон тотал станцияларнинг доимий такомиллашувини белгилайди хамда ишлаб
394
чиқарувчиларни тобора кўпроқ самарали ечимларни топишга, ўлчов жараёнларини
соддалаштиришга мажбур қилади ва энг қулай фойдаланувчи интерфейсларидан фойдаланиш,
компютерлар, тотал станциялар, сунъий йўлдошлар ва қабул қилувчилар, универсал тизимлар
функцияларини бирлаштирган яхлит тизимларни яратиш имкони яратилди.
90-йилларнинг
бошларида электрон тотал станцияларни ривожлантиришнинг асосий тамойиллари яратилди.
Замонавий умумий станциялар нафақат техник хусусиятлари балки дизайн хусусиятлари
билан хам маълум бир фойдаланувчига ёки маълум бир дастур соҳасига йўналтирилганлиги
билан сезиларли даражада фарқ қилади. Электрон тахеометрларнинг дастурий таъминоти
кўпгина вазифаларни тўғридан-тўғри ҳал қилади ва у уч ўлчовли маълумотлар базасини
сақлаш имконини беради, бу эса рақамли баландлик моделини яратиш ва уни контур шаклида
намойиш қилиш, бўлимларни қуриш, профиллар, координатали геометрия муаммоларини ҳал
қилиш имконини беради. Серво ҳайдовчи ишнинг қулайлигини таъминлайди, иш
самарадорлигини оширади, агар нуқталарнинг координаталари хотирада сақланса, фақат
керакли нуқтанинг рақамини киритиш кифоя ва қурилма автоматик равишда унга
йўналтирилади.
Бундан ташқари, серво-ховер автоматлаштирилган кузатув тизимлари мавжуд булиб, булар
хатоларнинг эҳтимолини камайтиради хамда улар мухандислик иншоотлари ва ер юзаси
деформацияларини автоматлаштирилган кузатиш билан боғлиқ муаммоларини ҳал қилиш,
гидрографик ишларни геодезик қўллаб-қувватлаш, ҳаракатланувчи объектларнинг
координаталарини автоматик равишда аниқлаш, қурилиш машиналари ва механизмларини
бошқариш учун қулланилади.
Умуман олганда, роботлаштирилган технологиялардан
фойдаланиш, ананавий усуллар / оптик ва механик теодолитлар, нивеллирлар ва бошқа
турдаги ананавий асбоблар/ билан таққослаганда иш самарадорлиги деярли икки бараварга
ошади, бу эса иш харажатини сезиларли даражада камайтиришга, майдонларни ўлчашдаги
395
хатоларни минималлаштиришга ва офис ишларини оптимал даражада бажаришга имкон
беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
