Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №14

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Ilin. E. P. Psixologiya sporti. M; 2009
2. Mamatov. M.M. Z. Obidova ``Psixologiya voli`` T 2015 
3. Gogunov. E. X., Martyanov. B.I. Psixologiya fizichesko vospitaniya i sporta. M., 2000 
4. Bludov. Yu.m., Plaxtienko.V.A.``Lichnost v sporta``M., 2000 
5. Goncharov. V.D.``Chelovek v mire sporta. M; FIZKULTURA, 2001 
6. Martens, Rayner. Psixologiya i sport. M. Fizkultura. 2000 

---

388 
ФИО автора:
Nozima Hasanova
Samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti 2-bosqich talabasi 
Название публикации:
«USMON AZIM SHE'RIYATIDA OKKAZIONAL 
SO'ZLAR VA ULARNING ISHLATILISHI» 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada,tengsiz ijod egasi,"O'zbekiston xalq shoiri" Usmon 
Azimning ijodida uchraydigan okkazionalizmlar haqida ma'lumot berilgan. 
Kalit so'zlar: 
okkzional ma'no,uslub,neologizmlar,til xususiyatlari,ohoriylik 
O'zbek shoirlari orasida shunday ijodkorlar borki, ularning she'rlari uni o'qigan 
she'rxonga juda tez ta'sir etadi,qalbiga tez kirib boradi.Ana shunday qanchadan 
qancha betakror she'rlar muallifi,o'zbek she'riyatining ufqini kengaytirgan 
ijodkorlardan biri Usmon Azimovdir. 
Mustaqillik davri o'zbek she'riyatining porloq quyoshi hisoblangan Usmon Azim 
ijodiga nazar tashlar ekanmiz,she'rlaridagi isyonkorlik,boshqa ijodkorlarga 
o'xshamagan o'ziga xos tuyg'u,o'ziga xos ruh yetakchi ekanligiga guvoh 
bo'lamiz.Aynan uning she'rlari she'riyatimiz ufqini kengaytirgan har jihatdan mag'zi 
to'q she'rlardir.Ijodkorning barcha asarlari o'zining turli mavzularni qamrab 
olganligi,xalq og'zaki ijodi unsurlariga boyligi va inson qalbida ajoyib tug'yon uyg'ota 
olishi bilan salmoqli va qadrlidir.Shoirning har qanday mavzudagi xoh tabiat ,xoh 
inson,xoh Vatan ,xoh ijtimoiy mavzulardagi she'rlari bo'lsin,ularda she'rxonni o'ziga 
muhayyo qilguvchi ajib sehr bordek,go'yo. 
Usmon Azimning she'rlarining tili shirali,uslubi ham ayrichadir.She'rlarida 
qo'llanadigan metaforalar,o'xshatishlar,jonlantirishlar-barchasi 
o'zgacha.Ayniqsa,shoir she'rlarida okkazionalizmlarning juda ko'p o'rinlarda 
ishlatilishiga guvoh bo'lamiz.Aynan shoir,yozuvchilar ijodida uchraydigan bu termin 
she'rda yangicha ma'no ,yangicha shakl kasb etadigan so'zga nisbatan 
qo'llaniladi.Ba'zi manbalarda okkazionalizm neologizm(yangi paydo bo'lgan so'z)ning 

---

389 
bir ko'rinishi deb ham qaraladi.Biror bir asar muallifi tomonidan ma'lum stlistik 
maqsad bilan yaratilgan, lekin keng tarqalish imkoniyatiga ega bo'lmagan ,tilning 
lug'at tarkibiga kirmagan so'zlar okkazionalizmlardir.Okkazional (lotincha-
"occasionalis"-tasodifiy) umum tomonidan qabul qilingan,qo'llashga mos 
kelmaydigan ,individual xususiyatga ega bo'lgan,maxsus konteksga bog'liq 
bo'lmagan degan ma'nolarni bildiradi. 
Okkazionalizmlarni yaratish har bir shoirning mahoratiga,qobiliyatiga bog'liq.Usmon 
Azim 
she'rlaridagi:temirbilak,og'izlik,kurashli,kelishsiz,telbahol,irmoqlanib,hechsizlik,chizill
ovuq,barglik,osmonsiz 
dunyo,siynaband,yulduzbarpo,hamqismat,yulduzzor,ichkarim,pokzod,so'zdoshim,ah
ddoshim,qalbdosh,qurdosh,hukmfarmo,semurg'lik,xazonvor,mengzovchi,nurzor,telb
avor,eshikxona,so'zbozlik,tanaffussiz hayot,titranuv kabi ohoriy okkazionalizmlarni 
uchratamiz., Masalan,shoir "Sog'inch"nomli to'plamidagi bir she'rida: 
Sevgimiz o'ldimi-libosingiz ko'k, 
Ko'nglingiz begulxan,ko'zingiz becho'g' 
Bizdan borish yo'qdir-sizdan kelish yo'q 
Kelishsiz dunyoda beg'am ,azizim 
Nega ko'zlaringiz benam ,azizim-degan misralarni yozadi.Ushbu parchadagi