Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

O’zlik nisbat – Sub`ekt tomonidan bajarilib yana sub`ektning o’zidan qaytgan harakat holatni bildiradi. Masalan -(i) n ba’zan –(i) l.
Majhul nisbat – harakatning sub`ektiga ega emas balki harakatning ozidan va uning ob`ektida e’tibor beriladi. –(i) l va [-(i) n] shakllari yordamida hosil qilinadi.
Ortirma nisbat – Harakatning bajarilishida sub`ektdan tashqari yana boshqa shaxsning ishtirok etganni anglatadi. –dir, -tir, -gaz, -it, -iz, -ir, -ar, -sat kabi shakllar bilan hosil bo’ladi.
Birgalik nisbat – Ikki va undan ortiq sub`ekt tomonidan birgalikda bajariladigan harakatni bildiradi sh, ish affiksini qo’shish orqali hosil bo’ladi.
Harakat tarsi kategoriyasi – xususiy grammatik ma’nolari ham bevosita nutq bilan bog’liq bo’lib, ular faqat nutqiy hosilalardagina o’zining xususiy grammatik ma’nolari yuzaga chiqaradi. Harakat tarsi shakllarining umumiy kuzatishda berilmagan bo’lib, tayyorgarlik umumiylik, majburiylik, barqarorlik kabi xususiyatlarga ega.
O’zgalovchi kategoriya – fe’lning gapda ma’lum bir vazifani bajarishda moslashgan shakli
Ravishdosh – asosan boshqa bir fe’l anglatgan harakatdan oldin bo’lgan yoki u bilan bir vaqtda bajariladigan harakatni ko’rsatadi –(a)y, -(i)b, -gacha, -gancha, -gani, -may, -masdan kabi affikslar bilan hosil bo’ladi.
Sifatdosh – nutqda fe’llarni otlarga (ba’zan fe’llarga) bog’lash vazifasini o’tashga ixtisoslashgan fe’lning o’zgalovchi kategoriyasi –gan, -(a)r, -(u)vchi, -mish, -ajab, -asi, -gusi kabi shakllar bilan hosil qilinadi.
Harakat nomi – harakat va holatning nomini bildiradi, gapda otga xos vazifada keladi –moq, -(i)sh, -maslik, -(u)s, -ganlik kabi shakllar bilan hosil qilinadi.
Mayl kategoriyasi – kesimdan anglashilgan voqelikning borliqqa munosabatini ifodalash va gap kesimini shakllantirishga ishtirok etadi.
Zamon kategoriyasi – payt velentligiga ta’sir etish orqali kesimni shakllantirishda ishtirok etish va undan anglashilgan voqelikning nutq momentiga munosabatini ifodalaydi.