Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

Kelishik kategoriyasi- KK sonda EK bilan biiga qo’llanadi. BK dagi son ega vazifasida keladi.
Kesimlik kategoriyasi -Kesimlik kategoriyasi son turkumida ham o’z mohiyatini cheklangan darajada namoyon qilib, ikki ko’rihishga ega bo’Iadi: a) hoziigi zamon ko’rinishi; b) o’tgan va kelasi zamon ko’rinishi. Ko’p hollarda son turkumida kesimlik kategoriyasi bog’Iama vositasida yuzaga chiqadi.
Bog’lama - kesimlik kategoriyasini son va boshqa kesimlik vazifasiga unchalik moslashmagan so’zlarda yuzaga chiqaruvchi vosita.
Sifat - Asosan predmetning, qisman harakatning belgisini bildiruvchi darajalanuvchi so’z sifat deyiladi.
Asliy sifat- predmetning turg’un, nisbatlanmaydigan va darajalanadigan belgisini ifodalaydi: [qizil], [sariq], [katta], [ko’p], [ozl].
Nisbiy sifat- belgini qandaydir bir predmet, belgi, miqdor, o’rin va harakatga nisbatan ifodalaydi.
Xususiyat bildiruvchi sifat- narsa/mavjudotning xarakter-xususiyatini ifodalashda ko’p qo’llanadi: [yoqimtoy], [badjahl\, [muloyim], [dilkash], [yaxshi], [yomon], [loqayd] kabi. Xarakter-xususiyat ijobiy yoki salbiy bo’lishi mumkin.
Holat bildiruvchi sifat- narsa/mavjudotning holat yoki vaziyatini tuig’un belgi sifatida ifodalaydi.
Oddiy daraja- hech qanday vositasiz yuzaga chiqadi. Unda DK UGMsi «belgining ortiq-kamligiga munosabat bildirmaslik» tarzida yuzaga chiqadi: (yaxshi), (qattiq), (semiz), (keng), (baland), (to’g’ri), (yumshoq) kabi.
Orttirma daraja- belgining me'yoriy holatdan ortiqligi, kuchliligini ifodalab, DK UGMsini «belgining me'yordan ortiqligini ifodalash» tarzida xususiylashtiradi. Orttirma daraja maxsus morfologik shaklga ega emas. DK ifodalovchisining geterogenligi ushbu darajada yaqqol ko’zga tashlanadi. Orttirma daraja quyidagi usullar bilan hosil qilinadi.
Egalik kategoriyasi va sifat- Sifat turkumi EK UGMsini «keyingi sifatni oldingi so’zga bog’lash va mansublik, xoslik ma'nosini ifodalash» tarzida xususiylashtiradi. Matn va birikuvchi so’zning semantikasiga bog’liq ravishda turli-tuman grammatik ma'no ifodalanishi mumkin. Lekin «keyingi sifatni oldingi so’zga
bog’lash» kategorial ta'po xususiylashmasi sifatida o’zgarmay qolaveradi.