Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

MORFEMIK TAHLIL NAMUNASI:

Bu issiqxona uzumchilikka moslashtirilgan.

Bu - tub so`z (o`zak morfema)
Issiqxona - sodda yasama so`z, derivatson morfema orqali yasalgan, yasalish qolipi: [ot+ -xon =asosdan anglashilgan ish-harakatga mo`ljallangan joy nomi], issiq - o`zak morfema, -xona - derivatson morfema (joy oti yasovchi qo`shimcha).
Uzumchilikka - sodda yasama so`z, murakkab derivatson morfema orqali yasalgan, yasalish qolipi: [ot+ -chilik =asosdan anglashilgan narsa yetishtiriladigan soha nomi], uzum - o`zak morfema, -chilik - derivatson morfema (yasovchi qo`shimcha), -ka - grammatik morfemaning sintaktik shakl hosil qiluvchi turi (jo`nalish kelishigi qo`shimchasi) orqali yasalgan.
moslashtirilgan - sodda yasama so`z, murakkab derivatson morfema orqali yasalgan, yasalish qolipi: [sifat+ -lash =sub`ektning asosdan anglashilgan belgiga ega bo`lish harakati], mos - o`zak morfema, -lash - derivatson morfema (yasovchi qo`shimcha), -tir – lug`aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema (orttirma nisbat qo`shimchasi), -il – lug`aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema (majhul nisbat qo`shimchasi), -gan – lug`aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema (sifatdosh qo`shimchasi).


MUSTAQIL ISH MAVZULARI
Morfemika. So`zning morfem tuzilishi. Til birliklarining o’zaro munosabatlari (paradigmatik, iyerarxik, privativ, teng munosabatlar).
Affikslarda shakl va ma'no munosabati: affiksal omonimiya, affiksal sinonimiya, affiksal polisemiya. Soddalanish, morfologik qayta bo`linish.
O’zbek tilida so'z yasalishi. A.Hojiyev qarashlariga munosabat.
Grammatik qonuniyatlar. Tilning grammatik qurilishi. Grammatik ma`no ifodalovchi vositalarning qiyosiy tahlili. Grammatik kategoriyalar.
So'z turkumlari to'g'risidagi qarashlarga munosabat.
Fe'lning grammatik kategoriyalari.
Sulaymonov A., Xojiyev A., Jo’rayeva J. Fe’l zamonlari (Toshkent. 1962 y) kitobini o`rganish.
“Shaxsiy munosabat shakllari va ularning nutqiy ma'nolari” mavzuida suhbat.
R.Qo`ng`urovning «Subyektiv baho formalarining semantik va stilistik xususiyatlari» (Toshkent: Fan, 1980. -164 b.) kitobini mustaqil o`rganish.
Sifat so'z turkumi. Sifatning ma'nosi va grammatik belgilari. Sifatlarda daraja kategoriyasi bilan bog’liq qarashlarga munosabat. Sifatlarda modallikning ifodalanishi.
J.Eltazarovning «So’z turkumlari paradigmasidagi o’zaro aloqa hamda ko’chish hollari» (Toshkent: O’zME, 2006. -169 b.) kitobini o`rganish.
O’zbek tilining nazariy grammatikasi. Morfologiya (Toshkent: «Yangi asr avlodi», 2001) kitobini o`rganish.
A.Hojiyevning «O’zbek tilining morfologiyasi, morfemikasi va so’z yasalishining nazariy masalalari» (Toshkent: Fan, 2010. -256 b.) kitobining mavzuga oid qismini mustaqil o`rganish.
A.Pardayevning “O’zbek tili yordamchi so’z turkumlarining lisoniy tizimdagi o’rni va lingvopragmatik tahlili” (Toshkent: Fan, 2018, 261 b.) monografiyasi taqdimotini o’tkazish.
Prof. R.Qo’ng’urovning «O’zbek tilida tasviriy so’zlar» (1968), «O’zbek tilida o’zgarmaydigan so’zlar» (1978, 1980) kabi monografiyalarini o`rganish.