Maxsus pedagogika

Savol va topshiriqlar
1. Yordamchi maktabda jism oniy tarbiyaning qanday ahamiyati bor?
2. Yordam chi maktabda jism oniy tarbiyaga qanday talablar q o ‘yilgan?
3. Yordam chi maktabda jism oniy tarbiyaning o ‘ziga xosligi haqida so ‘zlab
bering.
Yordamchi maktabda huquqiy tarbiya
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 13- iyundagi 
296-sonli Qarorida yoshlarning huquqiy ta ’limini takomillashtirishning 
kompleks dasturi ko‘rsatilgan. Bu dastur huquqiy-ta’limiy ishlarni yanada 
chuqurroq o ‘rgatishga qaratilgan. BM T 1989-yilning 20-noyabrida «Bolalar 
huquqlari to ‘g‘risida» deb ataluvchi xalqaro shartnom a — «konvensiya» 
qabul qildi. BM T ning ko‘pgina davlatlari bu shartnomaga qo‘shilgan va 
uni bajarish vazifasini olganlar. Xo‘sh, «Bolalar huquqlari to ‘g‘risida»gi 
xalqaro shartnom ada nima deb yozilgan o ‘zi?
M ana, e ’tibor bering-a:
— har bir inson 18 yoshga to ‘lgunicha bola hisoblanadi;
176

---

- davlatlar bolani kamsitish yoki jazolashning barcha shakllaridan 
ularni himoya qiladilar;
- davlatlar bolaning tinch-osoyishtaligi uchun zarur hisoblangan 
himoya va g‘am xo‘rlikni ta ’minlash majburiyatini oladilar;
- davlatlar har bir bolaning yashash huquqini tan oladilar; ularning 
tirik qolish va sog‘lom rivojlanishini ta ’minlaydilar;
- bola o ‘z fikrini erkin ifoda etish huquqiga ega;
- bola o ‘z oilasida yoki u haqida eng ko‘p darajada g‘am xo‘rlik 
qiluvchilar orasida yashash huquqiga ega;
- bola to ‘yib ovqat yeyishga va toza suv bilan ta ’minlanish huquqiga 
ega;
- bola sog‘lig‘ini saqlash huquqiga ega;
- davlatlar noraso bolaning alohida g ‘am x o ‘rlikka egalik huquqini 
tan oladilar;
- bola erkin ilm olish huquqiga ega;
- bolad an a rz o n ishchi kuchi yoki ask ar o ‘rnida foydalanish 
mumkin emas;
- b o la ijtim oiy ta ’m inot huquqiga ega;
- bola dam olish, bo‘sh vaqtga ega b o ‘lish, o ‘z yoshiga mos keladigan 
o‘yin va ko‘ngilochar tadbirlarda ishtirok etish huquqiga ega;
- d a v la tla r b o lala rn i g iy o h v an d m o d d a la r iste ’m ol q ilish d an
saqlash choralarini k o ‘radilar...
Bolalar h u qu qlari to ‘g‘risidagi q o id ala r ro ‘yxatini yana davom
ettirish m um kin. K o ‘rib turibsizki, BM T bolalarni o ‘z him oyasiga 
olgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi 1992-yilda bu sh artn om ani im zolagan 
va unga amal qilish m ajburiyatini olgan.
Bolalar haqida g ‘am xo‘rlik qilish davlatim iz siyosatining asosini 
tashkil etadi.
Respublikam izda bolalar haqida qilinayotgan g ‘am xo ‘rlik haqida 
Y U N ISEF ning 0 ‘zbekistondagi vakili Rudi Rodriges bunday degan 
edi: «Meni qoyil qoldirgan jihat yurtingizda yetim va nogiron bolalam ing 
hech qachon qarovsiz yolg‘iz qoldirilmasligidir. U ning boshida ham isha 
qaysidir m ehribon i, hech kimi b o ‘lm agan taq d irda uni saqlaydigan 
jamiyati, davlati bor. Bu kam yob hodisadir».
Yordam chi m aktablarda davlat huqu q asoslari haqida elem entar 
tushuncha berish aniq dastur asosida olib borilm oqda.
Vazirlar M ahkam asining qaroriga b inoan barcha fanlar asosida 
huquqiy tarbiyani am alga oshirish m aqsadga m uvofiqdir. Bunda:
konstitutsiya huquqidan;
ekologik h uquqdan;
m a’muriy huquqdan ;
12 - 3 3
177

---

m ehnat huquqidan;.
fuqarolik huquqidan;
jin oy at huquqidan elem en tar tu sh u n ch alar berib boriladi.
Bolalar huquqiy ongini yuksaltirish hozirgi davr talabidir.
0 ‘quvchilarning huquqiy ongini oshirm asdan huquqiy fuqarolik 
davlatini tasavvur etib bolm ay d i. Huquqiy ong poydevoriga maktablarda 
asos solinadi.
M aktabdan tashqari ta ’lim m uassasalarida o ‘quvchilarga huquqiy 
b ilim la r, ijtim oiy hayo t m e ’yo rlari va q o id a la ri t o ‘g ‘risida keng 
m a ’lu m o tla r berib b oriladi. H uquqiy t a ’lim -ta rb iy a n in g m azm uni 
m ustaqil 0 ‘zbekiston davlatining iqtisodiy, m a’naviy, siyosiy-huquqiy 
m anfaatlarini o ‘zida m ujassam lashtirishi kerak. Rejalashtirilgan turli 
tadbirlardan tashqari huquqiy ta ’lim -tarbiyaga oid to ‘garak faoliyatida 
yordam chi maktab o ‘quvchilari quyidagi bilimlarga ega b o ‘lishlari lozim:
— huquqiy davlatda qonun ustuvorligi va huquqiy davlatning o ‘ziga 
xos belgilari;
— K onstitutsion huquq asoslariga oid tu shu nch alarn i o ‘zlashtirish;
0 ‘zbekiston Respublikasining suvereniteti haqidagi bilim lar;
— in so n h u q u q la ri h a m d a fu q a r o la r n in g aso siy h u q u q la ri, 
erkinliklari to ‘g‘risidagi bilim lar, y a’ni:
— siyosiy huquqlar;
— iqtisodiy va ijtim oiy huquqlar;
— inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlari;
— 0 ‘zbekiston fuqarolarining asosiy burchlari;
—
O 'zbekiston Respublikasi davlat hokim iyati to ‘g ‘risida;
—
yordam chi m aktabda huquqiy ta ’lim ni o ‘rganishning m uhim
jih atlarid an biri - h u q uq-tartib o t organlari xodim lari, xalq deputatlari, 
m ahalla oqsoq o llari va boshqa turli huquqiy idoralarga aloq ador 
xodim lar bilan ham korlikda o ‘qituvchilarning ish olib borishidir.