Maxsus pedagogika kafedrasi logopedik ritmika fanidan

1.2.Nutqi to’liq rivojlanmaganlikning boshqa rivojlanishdagi kamchiliklardan farqli jihatlari
- Kichik maktabgacha yoshda nutqning to‘liq rivojlanmaganligi va nutqiy rivojlanish tempining sekinlashuvi (nutqiy rivojlanishning orqada qolishi).Nutq to‘liq rivojlanmaganligini, odatda, nutqiy rivojlanishning sekinlashuvi sifatida talqin qilinuvchi vaqtinchalik e’tiborli holatlardan chegaralash masalasi turli tadqiqotchilar tomonidan turlicha hal etilgan. Bir qancha olimlar nutq to‘liq rivojlanmaganligida barcha til sistemalari tuzilishidagi kamchiliklari bo’lishini tushungan holda, bu tushunchaga yanada e’tiborga loyiq bo’lgan holatlarni kiritadilar. Biroq, bolalardagi nutqiy buzilishlar muammosiga dialektik jihatdan yondashuv, eng avvalo nutq buzilishlarining namoyon bo‘lish dinamikasi va bartaraf etishishiga bog‘liq ravishda, nutqiy rivojlanishdagi turli xil buzilishlarni chegaralash muhimligini ko‘rsatadi. Kuzatishlaming ko‘rsatishiga muayyan yosh bosqichida nutq barcha tomonlarining shakllanmaganligiga ega bolalaming bir qismi sistemali olib borilgan logopedik mashg‘ulotlardan so‘ng o‘z nutq kamchiliklarini to iiq bartaraf eta oladilar va keyinchalik esa ommaviy maktablarda muvaffaqiyatli o'qish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Maktabgacha yoshda o‘xshash nutq kamchiliklariga ega yana bir qism bolalarda esa sistemali logopedik mashg‘ulotlar o‘tkazilgandan so‘ng ham bir qator hollarda, ular o‘z nutqiy kamchiliklarini to’liq bartaraf eta olmaydilar, keyinchalik esa nutq kamchiligiga ega bolalar uchun tashkil qilingan maxsus maktablarda ta’lim-tarbiya ola turib ham uzoq yillar mobaynida yaqqol ifodalangan nutq kamchiliklariga ega bo‘lib qolaveradilar. Ehtimol, kichik maktabgacha yoshda tashqi ko‘rinishidan o'xshash nutq nuqsonlariga ega bolalarda nutq kamchiligining paydo bo’lish mexanizmlari va tuzilishi bir xilda emasdir, lekin nutq tuzilishining dinamikasi turlicha bo‘ladi. Bundan shuni xulosa qilish mumkinki, ham amaliy, ham nazariy munosabatdan olib qaralganda nutq buzilishlari holatlariga ko‘ra alohida guruhlarga ajratiladi. Eng avvalo nutq to‘liq rivojlanmaganligini nutq shakllanishi tempining sekinlashuvidan farqlash lozim. Bunday zaruriyat asosan kichik maktabgacha yoshda, qachonki nutq rivojlanshining kechikishi va uning rivojlanish tempini sekinlashuvi aniqlanganda yuzaga keladi. Bu hollar birmuncha to’g ‘ri farqlash ta’limiy logopedik ta’sir jarayonida amalga oshiriladi. Muhim diagnostik mezonlardan biri, bola tomonidan ona tilidagi grammatik normalami о‘zlashtirish imkoniyati hisoblanadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, nutqiy rivojlanishning birinchi darajasida, nutqning to ‘liq rivojlanmaganligiga ega bola so‘zlaming grammatik о‘zgarishlarini deyarli butunlay tushunmaydi. Nutqiy rivojlanish tempining sekinlashuvida bola о ‘ziga qaratilgan nutqni, shu jumladan so ‘zlaming grammatik о‘zgarishlari ahamiyatini kо‘pincha yetarli darajada yaxshi tushunadi; ular o‘xshash jaranglovchi so ‘zlar ahamiyatini tushunishda xato qilmaydilar. Nutqiy rivojlanish tempining sekinlashuvida nutq tiklanishi jarayonida so‘z tarkibi buzilishlari va agrammatizm uchramaydi. Nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalar uchun bu xarakterli va turg‘un hol hisoblanadi. Shunday qilib, nutqiy rivojlanish sekinlashuvida bola nutqining rivojlanishi normal nutq rivojlanishidan faqat o‘zining templari bilan farq qiladi. Impressiv va ekspressiv nutqdagi leksik-grammatik tarkib shakllanishining qonuniyatlari normal ontogenezdan farq qilmaydi. Nutqiy rivojlanishi sekinlashgan bolalaming grammatik tizimini qo'llashi xarakteri normal bolaning (kichikroq yoshli) nutqiy rivojlanish darajasiga mos keladi. Nutqiy rivojlanishi sekinlashgan bolalar til umumlashmalarini mustaqil egallash qobiliyatiga egadirlar, nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalar esa egallay olmaydilar.