Mavzuning dolzarbligi, Inson tafakkuri rivojining manbai ma‘lumotlar

Elektr tokining odamga ta’siri
Elektr jihozlari ishlatishi va tuzilish vaqtida odam elektr toki kuchlanishi 
ta‘siri ostida qolishi mumkin. Kuchlanishga ko‘ra elektr qurilmalari 1000 V ga va 
1000 V dan yuqori kuchlanishli qurilmalarga ajratiladi. 
Elektr qurilmalariga xizmat ko‘rsatishga bog‘liq turli iqtisosliklarda 
ishlovchi ishchilar soni ko‘payib bormokda. Binobarin, ularning elektr tokidan 
shkastlanishi ehtimoli ham ortib bormokda. Shu bois inson organizmiga elektr 
tokining ta‘sirini o‘rganish elektr tokidan shkastlanishi sabablarini tahlil qilish 
ishlab chiqarishda xafvsiz mehnat sharoitlarini yaratish uchun juda muhimdir. 
Elektr toki bilan jarohatlanishlar umuman olganda 0,5-1,0 % ni tashkil etadi. 
Ammo ulardan elektr toki natijasida o`lim bilan tugagani 20-40 % ga to`g`ri 
keladi. 
Radioktiv nurlardan saqlanish. 
Bir qancha ilmiy tekshirish muassasalarida va sanoat korxonalarida har xil 
maqsadlar uchun radioktiv moddalardan foydalaniladi. 
Masalan, 
mashinasozlik 
sanoatida 
radioktiv 
moddalardan 
quyma 
detallardagi kamchiliklarni va payvand qilingan joylarning va detallarning sifatini 
aniqlashda keng qo‘llaniladi.
Kristallsimon moddalarning tarkibini tahlil qilish, ishlab chiqarish 
jarayonlarini nazorat qilish va avtomatlashtirishda ham radioktiv nurlar yaxshi 

---

83 
natija beradi. Ionlashgan nurlar inson organizmiga zararli ta‘sir ko‘rsatib, og‘ir 
kasalliklarning kelib chiqishiga sababchi bo‘lishi mumkin. Uning ta‘sirida inson 
og‘ir kasallik hisoblanadigan nur, oq qon kasalligi va har xil xavfli shishlar, teri 
kasalliklariga duchor bo‘lishi mumkin. Shuningdek ionlashgan nurlar ta‘sirida 
genetik ta‘sirlanish, ya‘ni keyingi avlodlarga ham ta‘sir ko‘rsatuvchi nasliy 
kasalliklar kelib chiqishi mumkin. 
Radioktiv nurlarning eng xavfli joyi shundaki, inson organizmida bu kasallik 
yaqqol namoyon bo‘lguncha hech qanday belgiga ega bo‘lmaydi. Aniqlangandan 
keyingi holat esa nihoyatda og‘ir bo‘lishi va ko‘pincha o‘lim bilan tugashi 
mumkin.Radioktiv moddalar bilan ishlaganda ishni to‘g‘ri tashkil qilish va 
muhofaza chora-tadbirlar qo‘llash xavfsizlikni ta‘minlaydi. 
Tortuvchi nimstansiyalarning ishonchligi uni tashkil qiladigan asosiy 
jihozlarining, ishonchligiga, sxematik yechimlariga va zaxiralash usullaridan tashkil 
topadi. Bunda asosiy energetik jihozlarni ishonchligi katta ro‘l o‘ynaydi. 
Ishonchlikni son qiymatlarini bilish turli jihozlarni solishtirish hamda 
energota‘minot ishonchligini hisoblashda, texnik xizmat qilishni optimal tuzilishlarini 
aniqlashda, ta‘mirlash oralaridagi muddatini va ehtiyot qismlar hajmini belgilashda 
asos bo‘ladi. 
N 
Transformatorni ishdan chiqishi sabablari 
Ishdan chiqish ulushi 
1 
Yuklama 
ostida 
kuchlanishni 
rostlash 
qurilmalari 
48% 

---

84 
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki shinalar ishonchligiga shinalarga ulangan 
Uzatkichlarni va ajratgijlarni benuqson ishlashi ta‘sir qiladi. Shuning uchun shinalarni 
ishdan chiqish parametrini aniqlashda ularni ikkita ulanishlar orasidagi qismi 
(uchastkasi) 
шp

va alohida shinalardagi ulangan Uzatkichlar va shina 
ajratgichlarining ulushini hisobga olish lozim. 
Uzatkichlar ishdan chiqishi ko‘p hollarda kommutatsion operatsiyalarda ya‘ni 
mexanik va elektrik shikastlarda ulanmaslik yoki uzilmaslikda namoyon bo‘ladi. 
Uzatkichlarni ishdan chiqishi ularni yuritmasi ishlamasligidan, ularni izolyatsiyasi 
teshilishidan yoki kontaktlar holatini buzilishi natijasida yuzaga keladi. 
Uzatkichlarni tavsifli ishdan chiqishi – bu qisqa tutashish toklarida yoyni 
uzilmasligidir. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, QT toklari uzilmasligi Uzatkichlar ishdan 
chiqishini 15 dan 35% ini tashkil etadi.