Referat topshirdi: Bohodirov Yoqubboy 23-Mavzu: Elektr ta’minoti tizimlarini o‘rganish Reja

ZOOINJENERIYA KAFEDRASI
REFERAT


Topshirdi: Bohodirov Yoqubboy
23-Mavzu: Elektr ta’minoti tizimlarini o‘rganish


Reja:
1.Elektr energiyasi bilan ta’minlash sistemalari, 3- fazali generatorlar
2.Transformatorlar, transformator podstansiyalari, ularning turlari
3. Avtomatik boshqarish asoslari. Asosiy tushunchalar

4. 
   Avtomatik boshqarish tizimining sinflanishi
   

Tayach iboralar va tushunchalar
Faza, davr, chastota, sinusoidal, amplituda, generator, energiya, stator, rotor, induksiya. E.YU.K., nol nuqta, neytral, liniya toki, faza toki, yulduz, uchburchak, liniya kuchlanishi, faza kuchlanishi, aktiv quvvat, transformator, bir fazali, uch fazali, maxsus, yuritma, elektr yuritma, asinxron, qisqa tutashtirilgan rotorli, faza rotorli, juft qutblar soni.


Adabiyotlar A1,A4,A5

1.Uch fazali o‘zgaruvchan elektr tarmog‘i deb, sinusoidal elektr yurituvchi kuch ta’siridagi bir xil chastota va amplitudaga ega bo‘lgan, bir-biriga nisbatan davrga yoki 120⁰ ga, ya’ni davrga siljigan va bitta energiya manbaida induksiyalangan elektr tarmog‘iga aytiladi.

5.1 - rasm. Bir fazali o‘zgaruvchan tok gineratorining ishlash prinsipi:
1 - ramka; 2 - halqa; 3 - shyotka; 4 4 - tashqi qarshilik.

Uch fazali sistema, generatorlar, dvigatellar va transformatorlarning eng takomillashgan konstruktiv va eksplutatsion xususiyatlaridan foydala-nishga imkon beradi.

5.2 - rasm. Sinusoidal E.YU.K.ning grafigi
Uch fazali sistemaning alohida elektr tarmog‘i faza deyiladi. Uch fazali sistema uchta asosiy qismdan , uch fazali generator, elektr uzatishliniyasi va elektr energiyasi iste’molchilaridan iboratdir
Uch fazali generator harakatlanmaydigan stator va aylanuvchi rotordan tuzilgandir. Statorda bir-biriga nisbatan davrga yoki 120⁰ burchakka siljigan uchta bir xil chulg‘am joylashgandir. Ushbu chulg‘amlarning boshlanishi A,V,S va oxirlari X,Y,Z harflari bilan belgilanadi. Rotor harakatlanib aylanganda, uning magnit oqimi (kuch chiziqlari) stator chulg‘amlarini kesib o‘tadi, natijada chulg‘amlarda bir-biriga nisbatan 120⁰ ga faza bo‘yicha siljigan E.YU.K.induksiyalanadi.
Agarda birinchi chulg‘amning E.YU.Ki ga teng bo‘lsa, ikkinchi va uchinchi chulg‘amlarning E.YU.K.lari mos ravishda,

ga tengdir.

Stator chulg‘amlarida induksiyalangan E.YU.K.lar faza E.YU.K.lari deyiladi. Uch fazali generatorning har bir chulg‘ami mustaqil energiya manbai bo‘lib, qisqacha generatorning fazasi deyiladi

Uch fazali generatorning o‘zaro, bir - biri bilan «yulduz» yoki «uchbur-chak» shaklida ulanadi.
a )Generatorning chulg‘amlarini «yulduz» shaklida ulaganda, « » shaklida belgilanib, chulg‘am oxirlari X,Y,Z lar bir nuqtada tutashtirilib, ushbu nuqta nol nuqta yoki generatorning neytrali deyiladi. Fazalarning boshlanishi klemmalarga chiqarilib mos ravishda A,V,S deb belgilanadi va manbani iste’molchiga tutushtiruvchi 1,2 va 3 o‘tkazgich(sim)larga ulanadi. Generatorning neytralini manbaning neytrali bilan tutushtiruvchi o‘tkazgich (sim) - nol o‘tkazgich (sim)i deyiladi.

5.3 - rasm. Uch fazali generatorning tuzilishi va ishlash prinsipi:1 – stator; 2 – rotor.

Uch fazali nol o‘tkazgich(sim)li zanjirda elektr energiya manbai, iste’molchilarning uch guruhi Z_A, Z_V va Z_S ga birlashtirilib, ular «yulduz» usulida ulanadi..

5.4 - rasm. YUlduz shaklida ulangan uch fazali generatorning sxemasi
Ushbu ulanish sistemasida liniya o‘tkazgichidagi tok liniya toki deyilib, i_l deb belgilanadi, generator chulg‘amidagi (faza), iste’molchi fazasidagi tok faza toki deyiladi va i_f deb belgilanadi.
Liniya o‘tkazgich(sim)lari orasidagi kuchlanish liniya kuchlanishi deyiladi va U_l deb belgilanadi.
U_l=U_AV =U_AS =U_VS
Liniya o‘tkazgich (sim)lari va nol o‘tkazgich (sim)i va nol o‘tkazgich (sim)i orasidagi kuchlanish faza kuchlanishi deyiladi va U_f deb belgilanadi.
U_F=U_AO =U_VO =U_SO
To‘rt o‘tkazgich(sim)li uch fazali sistemada
J_l=J_f va U_l= U_f, shuning uchun ushbu sistema kuchlanishning bir-biridan ga farq qiluvchi ikkita qiymatini olishga imkon beradi.
Agar U_l=380v bo‘lsa U_f=220v ga tengdir.
b)Uch fazali generatorning chulg‘amlarini «uchburchak» shaklida ulash uchun birinchi chulg‘amning oxiri ikkinchi chulg‘amning boshlanishi bilan, ikkinchi cho‘lg‘am oxiri uchinchi chulg‘am boshlanishi bilan va uchinchi chulg‘amning oxiri birinchi chulg‘amning boshlanishi bilan tutashtiriladi va shartli ravishda « » belgisi bilan belgilanadi.
Uchburchak shaklida ulaganda chulg‘amlarning tutashgan umumiy nuqta-lari 1,2 va 3 liniya simlariga ulanadi. Generator cho‘lg‘amlarini «uchburchak» shaklida ulashda liniya kuchlanishi U_l faza kuchlanishi U_fga teng, liniya toki J_l esa faza toki J_fdan marotaba ko‘pdir. U_l=U_f, J_l= J_f
. Generator chulg‘amlarini «uchburchak» shaklida noto‘g‘ri ulash, ya’ni bir nuqtada ikkita fazaning boshlanishini yoki oxirini ulash xavflidir. Bu hol, generatorning ichki qismida, qisqa tutashuv bo‘lishiga olib keladi.
Iste’molchilar ham «uchburchak» shaklida ulanishi mumkin.

5.5 - rasm. Uchburchak shaklda ulangan generatorning sxemasi

«YUlduz» yoki «uchburchak» shaklida ulangan uch fazali sistemaning aktiv quvvati alohida fazalar quvvatlari yig‘indisiga tengdir:

R=R_A+R_V+R_S
Agarda fazalardagi yuklanma (nagruzka) bir xil bo‘lsa,
R=3R_f=
« » ulanish uchun

« » ulash uchun

2.Elektr energiyasini elektrostansiyadan iste’molchilarga etkazib ber-ish uchun kuchaytiruvchi transformator podstansiyalari qo‘llaniladi. Elektr energiyasini manbadan (elektr stansiyasidan) uzoq masofadagi iste’molchiga etkazib berish yuqori kuchlanishda olib borilib, iste’mol joyida tok qabul qilgichlarning kuchlanishiga qadar pasaytiriladi. Bir necha kilometrgacha bo‘lgan masofada kuchlanish 6…10kV kuchlanishda, o‘nlab kilometrlarga 35…110 kV kuchlanishda va yuzlab kilometrlarga 220kV, 330 kV va 500 kV kuchlanishda uzatiladi. Elektr energiyasi iste’molchilari 380v va 220 voltga mo‘ljallangan. Kuchlanishni kuchaytirish va pasaytirish uchun maxsus quril-malar - transformatorlar qo‘llaniladi.
Transformator - o‘zgaruvchan elektr toki elektromagnit qurilmasi bo‘lib, bir kuchlanishdagi o‘zgaruvchan tok energiyasini, boshqa kuchlanishdagi elektr energiyasiga o‘zgartirib beradi.
O‘zgaruvchan tokning turiga ko‘ra transformatorlar bir fazali va uch fazali bo‘lishi mumkin.

5.5 - rasm. Bir fazali transformatorning elektromagnit

sxemasi: 1- birlamchi chulg‘am ; 2 - o‘zak; 3 - ikklamchi chulg‘am ; 4 yuklama.

3.Mashina yoki mexanizmni harakatga keltiruvchi qurilma yuritma deyiladi. YUritma energiya manbai, energiyani dvigateldan ish mexanizmiga etkazib beruvchi uzutma va boshqarish apparatlaridan iboratdir. Energiya manbai bo‘lib, (issiqlik, gidravlik, elektrik va boshqa) dvigatellar xizmat qiladi. Elektr dvigateli bilan harakatlanadigan yuritma elektr yuritma deyiladi.

Energiyaning taqsimlanishiga ko‘ra:
a) guruhli
b) individual
v) ko‘p dvigatelli elektr yuritmalar mavjud.