Mavzu;Metr-ritmli hajviy kompozitsiya

59-расм. Тенг томонли учбурчак ва квадрат асосида шаклланадиган оддий нисбатли шакллар.

Бу мутаносибликлар архитектурада минглаб йиллар давомида қадимги дунё, ўрта асрлар ва кейинги даврлар меъморчилигида ҳам қўлланилиб келинган.

Архитектурада қўлланиладиган барча пропорционалликларни бир-бирига боғ­ловчи ва бирлаштирувчи асосий нарса бу лойиҳани ишлаб чиқиш муаммосини ечишга ва уни жойида амалга оширишга ёрдам берувчи модул тизимидир. Модул тизими бино ёки иншоотга зарур бўлган мутаносибликни ўрнатувчи, лойиҳалана­ётган объектнинг ўлчамларини аниқлов­чи, узунлик ўлчовини бино модули билан боғловчи, лойиҳаланаётган бино масштабини аниқлаб берувчи, пропорцияларнинг геометрик ва математик ифодаларини сонли нисбатларга айлантирувчи тизимдир.
Бу услубда бино тарҳи қоғозда чорсу (квадрат) катаклар устига чизилиб, турли ўлчамлар: девор қалинлиги, эшик ва деразалар ўрни, равоқ ва пештоқ кенглиги кабилар шу катак томонларига тенг ва такрорланувчи (каррали) нисбатларда олинган (60-расм).
Квадрат катакча томонлари ўша давр узунлик ўлчамига (газ, тирсак, қарич, қа­дам кабиларга) мос бўлган. Натижада ушбу катакчалар ёрдамида меъмор тарҳда бино қисмларининг ўзаро мутаносиблигига эришган, ҳамда қурилишга сарф бўла­диган материаллар ҳажмини олдиндан ҳисоблай билган. Худди шу йўсинда бинонинг ҳажмий тузилиши ҳам нисбатлаб топилган. Лекин бунда, меъмордан миқё­сий ўлчов тизими - модул тўридан ташқа­ри архитектуравий шакллар уйғунлигини аниқлаш, яъни мутаносиблик қоидала­рини ҳам билиш талаб этилганки, бунда у юқорида қайд этилган қатор ҳандасавий ясаш усулларидан келиб чиқувчи иррационал (математик) нисбатлардан ҳам сонли нисбатлардан ҳам, бирдай фойдаланган. Бироқ, ишчи чизмаларини бажаришда у модул тизимига, яъни узунлик ўлчовига каррали бўлган миқёсий катталикка, тўғрироғи модул ( миқёс) катаклари тўрига асосланган.
Айнан модул тизимидан фойдаланиб архитекторлар ўтмишда геометрик шакллар мутаносиблигидан ҳосил бўладиган иррационал миқдордаги (1: , 1: , :2, 1: , 2: , ( -1):2, 1:( -1) пропорционал нисбатларни миқдорига кўра уларга яқин бўлган бутун сонли (5:7; 4:7; 6:7; 4:9; 5:8; 4:5) нисбатларга алмаштирганлар.