Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

Tong emasdur boʻlsa bu muddatda, ustodi suxan,
Nodira ash’origa tahsin etar salmon koʻrib,
yoki:
Nodirai gʻazalsaro nazmini koʻrsa nogahon,
Duru javohirin qilur fikriga bahru konfido,
degan fahriya soʻzlarida zoʻr hikmat bor. Haqiqatan ham Nodira soʻz san’atining mohir ustasi sifatida misralarni badiiylashtirishga, ma’no mazmunining ifodasiga mos san’atlar qoʻllashga, talmeh, tazmin, mukarrar, husni ta’lil va tazot san’atini toʻgʻri ishlata bilishga qobil edi.
Xullas, u yaxshilik, toʻgʻrilik, kamtarlik, xalqqa foyda etkazish yoʻlida xizmat qilib, she’riyatda tarix sahifasida oʻchmaydigan nom qoldirdi.
Muhammad Alixon 1822-1842 yillarda hukmronlik qildi. Uning davlat arbobi sifatidagi faoliyati haqida Muhammad domla attorning “Tuhfatut – tavorih” kitobida, Mirzo olimning “Ansobus – savotin va tavorihi xavoqin” kitobida ma`lumotlar mavjud. Muhammad Alixon Qashqarda roʻy bergan «gʻazot» munosabati bilan u yerga harbiy yurish qiladi. Bunga ayrim vazirlari va saroy ahllari qarshiliq koʻrsatishiga qaramay, u onasi Nodiraxonimdan ruxsat olib, yoʻlga tushadi. Onasi oʻz oʻgʻlini Margʻilongacha kuzatib borib, safar natijasini shu yerda toqatsizlik bilan kutib qoladi. Nodira sabrsizlik bilan Xudoga sigʻinib, oʻgʻlining salomat kelishini soʻrab, kechalarni uygʻoq, kunduzlarni betoqat boʻlib oʻtkazadi Tarix kitoblarida keltirilgan faktlardan ma’lumki, amir Nasrulllo dastlab Muhammad Alixonga teskari borgan ukasi Sulton Mahmudga Shahrisabzdan “takyagoh” joy beradi. Soʻngra uni Xoʻjandga hokim qiladi. Nodira anchadan keyin aka-ukani yarashtirib, Toshkent taraflarni Sulton Mahmudga, poytaxt Qoʻqonni, Xoʻjandni umuman, Farg`ona vodiysini Muhammad Alixonga beradi. Bu haqda Muhammad Fozilbek Muhammad Otabek oʻgʻli “Tavorixi mukammali Fargʻona” nomli kitobida quyidagilarni yozadi: “Amir (amir Nasrullo) ketgandan soʻng, Muhammad Alixon onasi Xoʻjanddan kelib, kichik oʻgʻli Sulton Mahmudxonni akasi Muhammad Alixon birla yarashturib, Sulton Mahmuddxonni Toshkentga hokim aylab, oʻzi Xoʻjandga ketdi”.
Bundan gʻazablangan amir Nasrullo 1842 yilda katta qoʻshin tortib Qoʻqonga bostirib keladi va Muhammad Alini ham, Sulton Mahmudni ham, shoiraning 12 yoshli nabirasi Muhammad Amirni ham soʻydiradi. Nodira begunoh nabirasining jasadi ustida dod-faryod koʻtarib, amir Nasrulloga la’natlar yogʻdiradi. Shundan keyin amir Nasrullo Nodirani ham uning eng yaqin mahramlari (Xushholbibi, Norbibi kabilar) bilan birgalikda oʻldirtiradi.
Muhammad Alixon badiiy ijod bilan ham shug`ullanadi. U oʻz she`rlarida Xon taxallusini qoʻllaydi. Muhammad Alixon ijodida Navoiy va Fuzuliy an’analari yaqqol seziladi. Xon Navoiy va Fuzuliyga tatabbu`lar yozadi. Fuzuliy g`azallariga tazmin va taxmislar bitadi. Xon she’riyatining tasavvufiy asoslari naqshbandiylik tariqatiga borib taqaladi. U oʻz ijodida turli tasavvufiy timsollarni qoʻllab, badiiyati pishiq g`azallar yaratadi. «Sabhatu-l-abhur» arabcha izohli lug`atdir.