Mavzu: Tijorat banklarining foiz siyosati va hisobi reja: Kirish 1

Tijorat banklarining aktiv va passiv operasiyalari bo’yicha foiz siyosatining amaliy holati
2.1. Tijorat banklari foiz stavkalari taʼsir qiluvchi omillar tahlili.
Bank tizimini rivojlantirish va mustahkamlash masalasi doimo eʼtiborimiz markazida boʻlib kelmoqda va bu oʻzining ijobiy natijalarini bermoqda. Biroq, bu boradagi ishlarni yanada chuqurlashtirish va kengaytirish kerak. Nega deganda, aynan banklar, taʼbir joiz boʻlsa, butun iqtisodiyotimizni oziqlantirib turadigan qon tomirlari hisoblanadi, mamlakatimizning moliyaviy-iqtisodiy barqarorligi koʻp jihatdan ularning samarali faoliyatiga bogʻliq.
Oʻzbekiston Respublikasida tijorat banklari aktivlarining asosiy qismini kreditlar tashkil qilib, bank faoliyati natijalari va samaradorligi bevosita shu operatsiyalarga bogʻliq hisoblanadi. Bu esa, tijorat banklarining kreditlash jarayonini toʻgʻri tashkil qilish va samarali kredit siyosatini ishlab chiqishni talab qiladi. Eng asosiysi esa, banklarda kredit operatsiyalarining samaradorligi bank kreditining bahosi shakllanishiga bogʻliq hisoblanadi. Kredit bahosining toʻgʻri oʻrnatilishi bank faoliyatida yuzaga keluvchi kredit risklarini kamaytirish va ularni samarali boshqarishga yordam beradi.
Oʻzbekistonda ikki pogʻonali bank tizimining shakllanishi va turli mulkchilik shaklidagi tijorat banklarining faoliyat yuritishi banklararo raqobatni shakllantirib, ular oʻrtasida moliyaviy bozorlarda mustahkam oʻringa ega boʻlish intilishlarini keltirib chiqardi. Mamlakatimiz bank tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy yoʻnalishlaridan biri ham banklararo raqobat boʻlib, uning toʻla qonli shakllantirilishi bugungi kundagi dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Tijorat banklari foiz siyosatiga taʼsir qiluvchi omillarni oʻrganish va uni tahlil qilish foiz stavkalarini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Quyida keltirilgan rasmda foiz stavkalar shakllanishiga taʼsir qiluvchi omillarni tasnifini keltirib oʻtamiz.


Iqtisodiyotda kreditga boʻlgan talab koʻp omillarga bogʻliq. Birinchidan, kreditga boʻlgan talab mamlakatdagi baholar darajasi bilan funksional bogʻliqlikka ega. Iqtisodiyotdagi tovar va xizmatlar bahosi koʻtarilishi sharoitida, subʼektlar qoʻshimcha mablagʻga muhtoj boʻladi. Chunki ishlab chiqarish uchun zarur tovar va xizmatlar bahosi oshishi qoʻshimcha mablagʻni talab etadi. Bunday holatda tashqi moliyalash manbalariga, xususan bank kreditlariga talab ortadi.
Ikkinchidan, kreditga boʻlgan talab jamiyatda olinadigan daromad bilan funksional bogʻliqdir. Mamlakatdagi uy xoʻjaliklari va yirik firmalar tadbirkorlik faoliyatidan olinadagan daromad darajasining oʻsishi yoki daromad meʼyorining oshishi bank kreditlarini olishga moyillikni oshiradi. Shunday ekan, kreditga boʻlgan talab daromad oʻzgarishiga nisbatan proporsional ravishda oʻzgarib boradi.
Kredit taklifi pul bozorlarida moliyaviy vositachilar yoki kreditorlar tomonidan pul mablagʻlarining taklifiga bogʻliq. Kredit resurslari bozoridagi taklif darajasi ham bir qator omillarga bogʻliq holda shakllanadi.
Banklararo raqobatni rivojlantirilishi, tijorat banklari tomonidan taklif etilayotgan xizmatlarning son va sifat koʻrsatkichlarini oshiribgina qolmasdan, iqtisodiy taraqqiyotning muhim vositasi boʻlib xizmat qiladi.
Kreditlarning foiz stavkasiga taʼsir etuvchi omillariga toʻxtalib oʻtishni maqsadga muvofiq deb oʻylayman. Ulardan asosiylari quyidagilar:
2-jadval
Foiz stavkasiga taʼsir etuvchi omillar

№