Mavzu: pedagogik amaliyotda mantiqiy fikrlashning ahamiyati

Ikkinchidan
, hissiy bilish shakllari: sezgi, idrok va tasavvur predmetning 
tashqi xususiyatlari va munosabatlarini aks ettiradi.
Uchinchidan,
hissiy bilish shakli predmetning yaqqol obrazidan iborat. 
To’rtinchidan
, hissiy bilish konkret individlar tomonidan amalga 
oshirilganligi uchun ham har bir alohida holda konkret insonning sezish qobiliyati 
bilan bog’liq tarzda o’ziga xos xususiyatga ega bo’ladi.
Beshinchidan
, hissiy bilish bilishning dastlabki va zaruriy bosqichi 
hisoblanadi. Usiz bilish mavjud bo’la olmaydi. CHunki inson tashqi olam bilan 
o’zining sezgi organlari orqali bog’langan. Bilishning keyingi bosqichi, boshqa 
barcha shakllari sezgilarimiz bergan ma‘lumotlarga tayanadi.
Predmet va hodisalarning mohiyatini tushunishga tafakkur yordamida 
erishiladi. Tafakkur bilishning yuqori-
ratsional (lotincha ratio – aql)
bilish 
bosqichi bo’lib, unda predmet va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlari 
aniqlanadi, ular o’rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar, ya‘ni qonuniy bog’lanishlar aks 
ettiriladi.
Tafakkurning o‘ziga xos xususiyatlari qo‘yidagilardan iborat.
1.Tafakkur borliqni umumlashgan obrazlarda ifodalaydi. Hissiy bilishdan 
farqli o‘laroq, tafakkur predmetlardagi umumiy takrorlanuvchi, muhim jihatlarni 
ajratib ifodalaydi. Masalan, hayvonlarning tana tuzilishiga qarab biz ularni ma'lum 
tiplarga yoki kishilarni kasbiga ko‘ra o‘qituvchi, injener, vrach, tadbirkor yoki 
boshqalariga ajratamiz.
2.Tafakkur borliqni bilvosita ifodalaydi. Hissiy bilish bizning sezgi 
organlarimizga bevosita ta'sir qiluvchi predmetlar haqida bilim beradi. Tafakkur 
yordamida esa biz predmetlar haqida bevosita emas, balki bilvosita, ya'ni boshqa 
bilimlar orqali bilim olamiz. Masalan, qish fasli yaqinlashi bilan havo sovushini 
bilamiz. Mavjud bilimlar asosida hosil qilingan yangi bilim xulosaviy bo‘ladi. 
Xulosa chiqarish orqali yangi bilimni hosil qilish insonning bilish faoliyatida keng 
qo‘llaniladi. Mantiq fani xulosaviy bilim hosil qilish usullari, xulosa chiqarish 
qoidalarini o‘rganadi. 
3.Tafakkur til bilan uzviy bog’liq. Inson miyasida hosil bo‘lgan har qanday 
fikr til yordamida so‘z va gap shaklida moddiy ko‘rinish oladi. Til yordamida 
kishilar o‘z fikrlarini uzatadi va yangi bilimlarga ega bo‘ladi.
4.Tafakkur–voqelikni faol in'ikosi jarayonidir. Faollik bilish jarayonini 
butunligicha xarakterlaydi. Umumlashtirish, taqqoslash, mavhumlashtirish kabi 

---

fikriy usullarni qo‘llab, inson voqelikdagi narsalar haqidagi bilimlarni 
shakllantiradi hamda ularni nafaqat tabiiy til belgilari, balki, zamonaviy fanda 
muhim rol o‘ynaydigan formallashgan til belgilari vositasida ham ifodalaydi. 
Tafakkur insonning ijodiy faoliyatidan iborat. Unda bilish jarayoni borliqda 
real analogiga ega bo’lmagan narsalar–yuqori darajada ideallashgan ob‘ektlar 
(masalan, absolyut qattiq jism, ideal gaz kabi tushunchalar)ni yaratish, turli xil 
formal sistemalarni qurish bilan kechadi. Ular yordamida predmet va hodisalarning 
eng murakkab xususiyatlarini o’rganish, hodisalarni oldindan ko’rish, bashoratlar 
qilish imkoniyati vujudga keladi. Tafakkur til bilan uzviy aloqada mavjud. Fikr 
ideal hodisadir. U faqat tilda – moddiy hodisada (tovush to’lqinlarida, grafik 
chiziqlarda) reallashadi, boshqa kishilar bevosita qabul qila oladigan, his etadigan 
shaklga kiradi va odamlarning o’zaro fikr almashish vositasiga aylanadi. 
Boshqacha aytganda, til fikrning bevosita voqe bo’lish shaklidir.
Tafakkur uch xil shaklda: