Kirish. Til tizimi birliklari fanining predmeti. Til tizimining belgilari. Til tarkibi

---

Kirish.  Til tizimi birliklari 

fanining predmeti.Til 

tizimining belgilari. Til 

tarkibi

 

---

 

  

1.Til tizim birliklari fanining shakllanishi va 

rivojlanish bosqichlari uzoq vaqt davom etib 

kelayotgan tarixiy davrlari, uning izohlanishi,  

mustaqil fan sifatida XIX asrning oxiri va XX 

asr boshlarida shakllanishi. 

2. Fanda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar. 

 

---



Tilni tizim sifatida F. DE SOSURUR 

birinchi marta gapirdi. U til faqat o'z 

tartibiga bo'ysunadigan tizim 

ekanligini aytdi. Biroq, kelajakda bu 

atama ko'plab olimlarni rivojlantira 

boshladi. 



O. Ahmanovaning tilida tillar, til 

tizimining ushbu ta'rifi beriladi: 

"Tizim barqaror munosabatlar bilan 

bog'liq til elementlarining xalqaro 

elementlari to'plami". 

 

---

 Til tizimi elementlari - 

lingvistik munosabatlarga 

asoslangan kategoriya va 

texnologiyalarda birlashtirilgan 

lingvistik birliklar. Tizim ikkala 

ifoda rejasi (harflar, tovushlar, 

so'zlar va boshqalar) va ideal 

tarkib (semantikalar). 

---



Til tarkibi qanday? 



Til tizimining birliklari ma'lum bir ulanishlar 

bilan birlashtirilgan. Tizimning elementlarini 

tashkil etuvchi ushbu ulanish va aloqalarning 

kombinatsiyasi va "til tuzilishi" deb 

nomlanadi. Ta'rif bo'yicha, V. M. Solntsev 

"tarkibi uning elementlarining minus 

ob'ektlari yoki tizim elementlarining minus 

tizimiga ega. Til tizimidagi barcha 

munosabatlar ikki xilgacha kamaytirilishi 

mumkin. 

 

---



1.  Syntagmatik  munosabatlar  -  bu  til 

birliklari orasidagi "chiziqli" o'zaro bir-biri 

bilan to'g'ridan-to'g'ri kombinatsiyalangan. 

Ushbu  munosabatlar  bir  vaqtning  o'zida 

ketma-ketlikda til birligini birlashtiradi. 



2.  Paradmatik  munosabatlar  -  bu  bitta 

darajadagi 

birliklar 

o'rtasidagi 

munosabatlardir,  ularning  muvofiqligi, 

ular  bayonotlarni  qurish  paytida.  Ular 

sintakasmatikdan  farqli  o'laroq,  "nobopiy 

bo'lmagan" munosabatlar deb nomlanadi.  

---



Tizim va tilning tuzilishi o'rtasidagi farq 

nima? 



1. Tizim ular til birliklari va ulanishlar 

to'plamidir, va ularning oralig'i munosabatlar, 

til bo'linmalari o'rtasidagi munosabatlar. 

Tuzilma til tizimini tashkil etishdir. 



2. Tizimga nisbatan tuzilish, tizimni tashkil 

etish tizimini tashkil etishning chalg'itilgan 

tomonini ta'kidlab, ko'proq mavhum 

kontseptsiyani anglatadi. 



3. "Tizim" tushunchasi ko'proq 

umumlashtirilgan va keng tarqalgan.  

---

  



1. Yagona barkamol uyushgan butun son 

sifatida tilni tasvirlab bering. 



2. Tizim va tuzilma tadqiqotchilar 

tomonidan e'lon qilingan tushunchalar 

natijasi emas, balki tizim va tuzilishi 

tilning ontologik xususiyatlari. 



3. Tilning tizimi va tuzilishi chambarchas 

bog'liq. Birining o'zgarishi ikkinchisining 

o'zgarishiga olib

 keladi

. 

 

---



Til va fikrlashning birligi nimani 

anglatadi? 



Til va fikrlash bir vaqtning o'zida 

paydo bo'ldi, chunki tilsiz bu 

o'ylamasdan turib, tilning 

ko'rinishi o'ylamasdan imkonsizdir. 



Fikrlash - bu inson ongida 

tushuncha, sud qarorlari va 

xulosalari shaklida haqiqatni 

namoyish etish. 

 

---



Til - bu inson aqliy 

faoliyatining boshqa barcha 

shakllarining tabiiy semantik 

tarjimasi. Til mantiqiy, 

haqiqatning fikrlari va aks 

ettirish tizimi va shunday, bu 

universaldir. 

 

---