Mавзу: Палеолит даври археологияси Режа

Сўнгги энеолит.
 
НМЗ III босқичида манзилгоҳларнинг ҳудуди 
кенгайиб, умумий майдони 20 гектаргача (Номозгоҳтепа, Олтинтепа, 
Қоратепа) йирик ўтроқчилик марказлари пайдо бўлган. Бундай 

---

манзилгоҳларда 20 га яқин хоналардан ташкил топган йирик уй-жойлар, 
диний-ғоявий ва ишлаб чиқариш иншоотларидан иборат иморатлар қурилган. 
Сўнгги энеолит даври манзилгоҳлардаги (Геоксюр 1) кўп хонали 
уйларининг айримларида алоҳида хоналар ажралиб туради. Уларнинг 
айримларида тутатқи солиб қўйиш учун мўлжалланган буюмлар ва одамнинг 
куйган суяклари учрайди. Бундай хоналарни тадқиқотчи олимлар катта 
патриархал оилага тегишли кичик ибодатхона бўлиши мумкинлигини тахмин 
қилган. 
Бу даврда оддий қабрлардан ташқари хом ғиштдан алоҳида қурилган 
сағаналар пайдо бўлади. Қоратепа манзилгоҳидан квадрат, Геоксюр I 
манзилгоҳидан чўзиқ шаклидаги сағана аниқланган. Уларнинг усти хом 
ғиштдан айлана қилиб, гумбаз шаклида ёпилган. Бундай сағанада ўтроқ 
деҳқон жамоасининг нуфузли аъзоси дафн этилган.
Қабрларда сопол буюм, тош қуроли, мисдан ясалган буюмлар, тошдан 
ясалган мунчоқ ва ҳайкалчадан иборат кузатув буюмлари лардан иборат. 
Шунингдек, жамоавий қабрлар ҳам учрайди. Улардаги кузатув буюмлари кам 
сонли сопол идишлари, саватлар ва зеб-зийнат буюмларидан иборат. 
Бу даврда суғорма деҳқончилик янада ривожланиб, сунъий суғориш 
тизими такомиллашади. Геоксюр воҳасидан кичик сув омборнинг ўрни 
аниқланган. Унинг чуқурлиги 3 метрдан иборат бўлиб, тахминий ҳисобга кўра 
1100 метр куб сув сақланиши мумкин экан. Бундай сув омбор сувидан 
фойдаланиб, йилига икки марта экин экиб ҳосил олиш мукин. 
Геоксур ёдгорликларидан юмшоқ буғдой, икки ва олти қаторли 
арпанинг қолдиқлари топилган. Бу бевосита геоксурлик деҳқонларнинг 
иқтисодий ҳаётидаги муҳим бурилиш жарёнидан далолат беради. 
Кулолчиликда янги технология ютуқларига эришилади. Юқори 
ҳароратни таъминлайдиган кулолчилик хумдони пайдо бўлади. Сопол 
буюмлари худудий жиҳатдан ғарбий ва шарқий гуруҳларга бўлинган. 
Саполларнинг сиртига чизилган нақшлари мазмунан бойийди. Ғарбий 
Қоратепа усулида кўп табақали хоч шакли ёки унинг белгилари кўп учрайди. 

---

Сопол буюмлари катта-кичик косалардан иборат бўлган. Бундан ташқари 
мармарсимон оҳактошлардан ҳам идишлар ясалган.
Тошда меҳнат қуроллари сифатида фойдаланиш ўзининг аҳамиятини 
сақлаб қолади. Чақмоқтошлардан камон ўқлари, ўроқ қадамалари, оҳактошдан 
ёрғучоқ, кели, ҳаввончалар ясалган.
Бу даврда глиптика санъати, яъни муҳрлар пайдо бўлади. Дастлабки 
муҳрлар тошдан ясалган. Улар деҳқон жамоаси ижтимоий ҳаётларида мулкий 
муносабатларнинг шаклланганлигидан далолат беради.