Mавзу: Палеолит даври археологияси Режа

Ўрта Осиёнинг энеолит даври археологияси. 
Илк энеолит даврининг 
илк (Анов IА мажмуаси) босқичида аҳолининг уй-жойлари Чақмоқлитепа ва 
Монжуқлитепа манзилгоҳларида ўрганилган. Уйлар Жойтун маданиятининг 
қурилиш анъанаси айрим қўшимча билан бойитилган тартибсиз қурилишдан 
иборат. Монжуқлитепа манзилгоҳнинг ўртасидан кесиб ўтган икки метрли 
марказий кўча бўйлаб жойлашган уй-жойлар алоҳида ҳовлилардан ташкил 
топган.
Анов IБ ёки НМЗ I босқичида ўтроқ деҳқон жамоалари янги ерларни 
ўзлаштириб, деҳқончилик ҳудуди кенгайиб боради. Ушбу босқичнинг 
охирларида деҳқонлар Геоксур воҳаси ҳудудига кўчиб келиб, янги ерларни 

---

ўзлаштирган. НМЗ I босқичи охирида кичик деҳқончилик қишлоқларининг 
майдони кенгайиб бориши билан ўртача катталикдаги манзилгоҳлар пайдо 
бўлади.Бир хонали уйлардан ташқари кўп хонали уйлар қурила бошлайди.
 
Ривожланган энеолит
.
НМЗ II (Анов II) босқичида ўтроқ деҳқон 
жамоалари ҳудуди кенгайиб, янги манзилгоҳлар пайдо бўлади. Мазкур 
босқичга оид ёки маданий қатламига эга бўлган ўттизга яқин ёдгорликлар 
аниқланган. 
 
Ривожланган энеолит даврида деҳқончилик қишлоқларининг майдони 
кенгайиб, иккинчи турдаги манзилгоҳлар пайдо бўлади. Бу давр қурилишида 
илгаридан режалаштирилган қишлоқлар барпо этиш хос бўлиб, 
айримларининг атрофи юпқа девор билан ўраб олинган (Муллалитепа, 
Ясситепа). Аҳоли уй-жойлари қишлоқ кўчалари бўйлаб олдиндан пухта 
ўйланган аниқ режага бўйича қурилган. Уй-жойлар бир ва кўп хонали 
ҳовлилардан ташкил топган. Бу даврда кўп хонали ҳовлиларнинг сони 
кўпайиб боради. Энеолит даврида Евросиё ҳудудининг иқлими қуруқлашиб 
боради. Осиёнинг субтропик иқлимли аллювиал ҳудудларида баҳор фаслида 
бошоқли дон экинларининг ўсиб етилишини таъминлайдиган табиий намлик 
даражаси пасайиб, уларни сунъий усулда суғориш зарурати туғилган. Бу 
жараён Ўрта Осиёнинг чекка жануби-ғарбий ҳудудларида ҳам кузатилади. 
Жанубий Туркманистондаги Геоксур воҳасида экин далаларини сув билан 
таъминлаган дастлабки ариқларнинг ўрни аниқланган.
Ривожланган энеолит даврида ҳунармандчилик соҳаларида муҳим 
ютуқларга эришилган. Металлга ишлов бериш технологияси такомиллашиб 
бориб, улардан ясалган қуроллар ва бошқа буюмлар сони кўпайиб борган. 
Мисдан ясалган арра ва болталар ривожланган энеолит даврининг ноёб 
топилмалар саналади.