Mавзу: Палеолит даври археологияси Режа

Ҳисор маданияти
(мил.ав. V минг йилликнинг охири -II минг 
йилликлар) Ўрта Осиёнинг неолит даври маданиятларидан бири Ҳисор 
маданияти ҳисобланади. Бу Тожикистоннинг ғарбий тоғ олди ҳудудларида 
мил.ав. IV-II минг йилликларда таркалган маданият. А. П. Окладников ва В.А. 
Рановлар томонидан 100 дан ортиқ маконларда тадқиқот ишлари олиб 
борилган. Бу маданиятга оид ёдгорликлар киска муддатли ва доимий 
маконлардан иборат. Киска муддатли маконлар тоғ олди ҳудудларида ва 
доимий маконлар эса Кофирнигон, Вахш ва уларнинг ирмоғи бўйларидаги 
текисликларда жойлашган. 
Норак шаҳри якинида Тутқовул, Данғара атрофидаги Куйи Булён ва 
шимолий-ғарбий Тожикистон ҳудудидаги Октанги маконларида нисбатан 
яхша ўрганилган. Ҳисор маданиятининг илк босқичига Тутқовул, ўрта 
босқичига Қўйибулён, сўнгги босқичига эса Ғозиёнтепа ёдгорликлари мансуб. 
Ҳисор маданияти учун йирик уриндилар ва кўпол пластинкалар ҳам хос. 
Шу билан биргаликда кремендан ишланган тош куроллар ҳам урайди. 
Шунингдек, икки томонлама уриб ишлов берилган камон ўқи, силликланган 
тош болта, келсопи ва суяк бигиз топилган. Сополлари мато колипда ясалган. 
Ҳисорликлар дайди овчилик билан шуғулланишиб, сўнгги босқиларида 
чорвачиликка ўтаган. Бу маданиятнинг охирида жанубий Тожикистон 
ҳудудида деҳқончилик маданиятининг шаклланиши Қуйибулён маконидаги 
қазишмаларда кузатилади. Манзилгоҳ аҳолисининг сунъий қурилган уйлари 
аниқланган. 

---

Сазағон маданияти.
Бу маданият Самарқанд вилояти Нуробод тумани 
ҳудудида, 
Зарафшон 
тизмасининг 
жануби-ғарбий 
ёнбағирларидаги 
Сазоғонсой атрофида тарқалган. Бу маданиятга оид Сазағон, Жангал ва бошқа 
ёдгорликлар археолог олим М.Жўрақулов ва унинг шогирдлари томонидан 
ўрганилган. Бу ердаги аҳоли мезолитнинг охирларидан бошлаб ҳайвонларни 
қўлга ўргата бошлаб, неолит даврида чорвачиликга асос солишган. Овчилик 
ва термачилик аҳамиятини сақлаб қолган. Тош қуроллари микролитлардан 
иборат. Қўлда қўпол ишланган сапол идишларининг сиртига содда нақшлар 
берилган. 
Умуман олганда неолит даври аҳолиси табиий-географик шароитдан 
келиб чиқиб хўжалик шаклларига асос солишган ва моддий маданият 
яратганлигининг гувоҳи бўлиш мукин.