Mавзу: Палеолит даври археологияси Режа

Евросиёнинг шимолий ҳудудларининг энеолит даври археологияси 
Шулавери-Шомутепа маданияти (мил.авв. V минг-IV минг йилликнинг 
биринчи ярми) Кавказ ҳудудида Кура дарёси ўрта оқими ерларида шимолий 
варианти (Грузиядаги Шулаверисгора, Храмис Дидигора, Арухло, 
Озарбайжондаги Шомутепа) ва Аракс дарёси водийсида жойлашган жанубий 
варианти (Нахичаван Култепаси, Аликемектепаси ва бошқалар) фаолият 
юритган. 
Кавказнинг энеолит даври аҳолиси пахса ва хом ғиштдан барпо этилган 
уйлардан ташкил топган қишлоқларда яшаб, деҳқончилик хўжалигини 
юритган. Деҳқончиликда буғдойнинг барча турлари, арпа, сули, нўхат, 
чечевица, узум етиштирилган. Қурғоқчил ҳудудларда сунъий суғориш тизими 

---

ривожланади. Чорвачиликда қўй, эчки, қора мол, чўчқа боқилган. Чорва 
моллари ёз мавсумида тоғ ва тоғолди яйловларида боқилган. 
Марҳумлар уйларнинг ўртасида ва хоналар ичида бир камерали 
қабрларда дафн қилинган. Мурдалар ён томони билан гукжанак ва чалқанча 
ётқизилган ҳолатда, кузатув буюмлари билан қўшиб кўмилган. Айрим 
марҳумларнинг устига охра сепилган. 
Чақмоқтош ва обсидиандан пичоқ, тўғнағич, тешгич, ўроқ қадамаси ва 
бошқа тош қуроллари ясалган. Металдан фақат энеолит даврнинг охирги 
босқичида фойдаланиш бошланган. Ундан мунчоқ, бигиз ва қисман пичоқ 
ясалган. 
Қўлда ясалган сополлари банкасимон идишлар ва кичик косалардан 
иборат. Сополларининг сиртига полихром нақшлар чизилган. Лойдан 
ҳайкалчалар, суякдан турли анжомлар ясалган. 
Шарқий Европа ҳудудидаги энеолит даври маданиятлари Осиёдан 
хўжалик хусусиятлари кўра фарқ қилган. Осиёда жамият тараққиёти суғорма 
деҳқончилик хўжалиги негизида шаклланган бўлса, сунъий суғориш учун 
ноқулай бўлган Шарқий Европа жамияти тараққиётида Болқон-Карпат ҳудуди 
металл заҳиралари асосий ўрин эгаллайди. Бу ерда энеолит даври Гумелница, 
Кукутени-Триполи ва бошқа маданиятлари ривожланган.