Мавзу: ив-группа бош группачасига умумий характеристика

MAVZU: IV-GRUPPA BOSH GRUPPACHASIGA UMUMIY XARAKTERISTIKA. UGLEROD, UNING XOSSALARI.

UGLERODNING VODORODLI VA KISLORODLI BIRIKMALARI.

Reja:

1. 
   Umumiy xarakteristika.
   
2. 
   Uglerodning ximiyaviy va fizikaviy xossalari.
   
3. 
   Karbonat kislota va uning tuzi.
   
4. 
   Uglerodning H₂ li O₂ birikmalari.
   

Tayanch iboralar: izotop, allotropik shakl o’zgarish, olmos, grafit, asfalht modda, suyak ko’miri, xayvon ko’miri, torf, toshko’mir, qurum, ko’mir, Salvey usuli, Leblan usuli.

Davriy sistemaning IV gruppasi II gruppadan iborat: asosiy gruppachasiga C, Si, Ge, Zr, Pb kiradi, qo’shimcha gruppachaga Ti, Sr, Hl tashkil etadi. IV-gruppa elementlari yana tipik elementlar gruppasi (C, Si), (Ti, Zr, Hl) bo’linadi. O’z birikmalarida ikki xil +2, +4 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Ge(OH)₂, Sn(OH)₂, Pb(OH)₂ tarkibli gidroksidlar – amfoter birikmalar bo’lib, ularning asosli xossalari Ge dan Pb ga tomon kuchayib boradi. IV gurppadagi asosiy gruppacha elementlarining +4 zaryadli ionlari radiusi +2 zaryadli ionlari radiusidan kichik: Re⁴⁺ < Re²⁺ shu sababdan E⁴⁺ - O bog’lanishi E²⁺ - O bog’iga qaraganda ancha mustaxkam.

To’rt valentli C ning gidroksidi H₂CO₃ nixoyatda kuchsiz kislotadir. H₄SiO₄, H₂[Ge(OH)₆], H₂[Sn(OH)₂], H₂[Pb(OH)₆] tarkibli gidroksidlar yanada kuchsiz. To’rt zaryadli Ge⁴⁺, Sn⁴⁺, Pb⁴⁺ ionlari o’zlarining tashqi qavatida 18 ta elektron bo’lganligi uchun ularga muvofiq gidroksidlarning kislotalik xossalari C-Si-Ge-Sn-Pb qatorida sust o’zgaradi. IV-gruppaning barcha asosiy gruppacha elementlari. H.li birikmalar xosil qiladi. Kattalik xossalarini namoyon qilmaydi. IV-gruppaning qo’shimcha gruppachasi elementlari Ti, Si, Hl o’ngga tomon kislotalik xossalari susayadi. H.li birikmalar xisol qiladi.

Uglerod tartib nomeri Z=6, elektron konftsiyasi 1S²2S²3P², barqaror izotoplari; 6¹²C (98.89%), 6¹³C(1.11%), 6¹⁴C uglerodning radiaktiv izotopi bo’lib, uning yarim yemirilish davri 5600 yil. Uglerodning bu izotopi xavoning ustki qavatlarida N₂ ning neytronlar bilan to’qnashuvi natijasida xosil bo’ladi.

Bu reaktsiya borishiga kosmik nurlar yordam beradi. Hosil bo’lgan havo erkin xolatda bo’lmaydi, O₂ bilan birikib aylanadi. Hosil bo’lgan NCO₂, Cning asosiy izotopi ning (IV)-oksidi bilan birgalikda biologik protsesslarda ishtirok etib, o’simliklarga yutiladi. Shuning uchun o’simliklar radiaktivlik namoyon qiladi. Shularga asoslanib arxeologlar yerdan topiladigan qazilma yog’och buyumlarning radiaktivligini o’lchash asosida o’sha yog’och buyumning yoshini aniylaydilar.

Uglerodning izotopi katta ahamiyatga ega, u organik olamni tashkil qiladi. esa yana spektr hosil qiladi. yer po’stlog’ida C 0.11% (t) tashkil qiladi. Erkin uglerod 2 ta almatropik shakl-o’zgarishi olmos va grafit hollarida ma’lum.

Minerallar olamida C asosan karbonatlar uchraydi. Masalan: Na₂CO₃∙10H₂O- soda, MgCO₃-magnezit, MgCO₃CaCO₃ dolaliy, CaCO oxaktosh, BaCO₃- vitriy, FeCO₃ – temirshpat.

Gidrokarbonatlar: Ca(NCO₃)₂, Mg(HCO₃)₂, Fe(HCO₃)₂ qadimiy davrlarda organik moddalarning yemirilishi maxsulotlari sifatida qazilma ko’mir, nefth, tabiiy gaz, yonuvchi slaneylar ham ma’lum.

Toshko’mir – qora va qo’ng’ir tusli bo’ladi. Qadimiy o’simliklar organizmlarining katta bosim ostida, yuqori t^o da, havosiz joyda chirishidan ming-ming yillar davomida hosil bo’lgan maxsulotdir. Toshko’mirning eng ko’xna holdagi ko’rinishi atratsit bo’lib, uning tarkibida 75-90 % C, 6% H, 5-1 % O₂ va 35 % N₂ bordir.