Mavzu: Imom Ahmad ibn Hanbal

Ikkinchi usul: Sahobalarning fatvosi.
Agar Ahmad ibn Hanbal r.a.sahobalar so’zidan bir narsani topsa, unda muxolif tamon bo’lmagan bir so’z topsa, shuni olar edi. Ya’ni, sahobalarni so’zlari, ishlari, amallaridami, unga qarama-qarshi tamon bo’lmasa o’sha narsani olar edilar. Lekin sahobalarni so’zini ijmo demas edilar. Ularning so’zi, bularning iborasi deb olar edilar.
Uchunchi usul:
Agar sahobalar bir narsada ixtilof qilib, ikki tamonga bo’linib qolishsa, bu narsada o’shani kitob bilan sunnatga yaqin tomonini olar edi. Ya’ni yuqorida sahobalarni fatvolarini oldi deyildi. Bunda esa sahobalarni ixtilof bo’lib qoldiki, ba’zi bir tamon qaysi tamonni, ba’zi bir tamon bu tamonni tanlagan bo’lsa, o’sha ikki masalada kitob bilan sunnatga yaqin tamonni olar edi. U sunnatdan tashqariga chiqmas va unga ruxsat ham bermas edi. Agar ikkita sahobalar so’zi xilof bo’lib qoldida, ikkalasi ham bir xil, ya’ni, Qur’on bilan sunnatga yaqin kelmaydigan holatda bo’lsa, ikkalasini ixtilofini shunday aytib qo’yar edi. Lekin ikkalasidan biri to’g’ri deb, o’zicha bir so’z aytmas edilar.
Isxoq ibn Honiy Ibrohim ibn Honiy o’zining masalarida aytadiki: “Ahmad ibn Hanbalga aytilindi, bir kishi o’z qavmida bo’lsa, undan bir ixtilofli narsa haqida so’ralsa, nima deysiz deyildi. Shunda bu kishi aytdiki, kitob bilan sunnatga mos tamonni aytsin, ya’ni, bir kishidan so’raldi, unda ixtilof bor nima qilasiz degada, o’sha ixtilofni qaysi Allohni kitobiga yaqin bo’lsa, o’shani aytsin, deganda yana so’raldi. Agar kitob bilan sunnatga mos kelmasachi? Unday bo’lsa jovob bermasman”, dedilar.
To’rtinchi usul: Mursal va zaif hadislarni olish.
Ahmad ibn Hanbal r.a.mursal va zaif hadislarni olar, agar unga qarshi narsa bo’lmasa. Bu narsani qiyosdan oldinga qo’yar edi, zaif hadislar, Ahmad ibn Hanbal r.a.ning nazlida botil, munkar deyilmas edi. Chunki bu kishini fikricha zaif hadis ham, mursal hadis ham,sahih va hasan hadislarning bir qismi der edilar va hadislarni hasan, sahih va zaif hadislarga bo’lar edi. Zaif hadislarga ham o’ziga yarasha daraja tayin qilar edi. Ahmad ibn Hanbal hadislar turganda bunga boshqa narsalarni keltirmas edi. Masalan, sahobalarni so’zlarimi, ijmomi, qiyosmi bularni keltirmay hadislarni qo’yar edi.Bu boshqa imomlarda yo’q. Abu Hanifa, Shofe’iy, Molikiy, Hanbaliy bular ham zaif hadisni qiyosdan ustun qo’yar edi.