Mavzu: Imom Ahmad ibn Hanbal

5. Ahmad ibn Hanbalning vafotlaridan oldin kasal bo’lishlari.

Abdulloh ibn Ahmad aytadik: ‘Otam o’sha kunlarda menga aytgan, mana men yetmish to’qqizga to’lib, sakson yoshga yurib boshlayman dedilar. Shu tunda istima chiqib kasal bo’ldilar, kasalliklari o’n kun bo’lganda vafot etdilar”.

Solih ibn Ahmad aytadilar: “Hijriy 241-yil robbiul avvalning birinchi kuni otam istima qilib boshladilar.Chorshanba kuni istimalari qattiq ko’tarildilar va o’sha holatida tunadilar. Men otamning dardini kasalliklarini bilar edim, chunki kasal bo’lganlarida doimo yonida bo’lar edim. O’sha kuni otam bilan birga yotdim. O’sha vaqtda otamdan so’radim kecha kechqurun nima bilan iftorlik qildingiz dedim U kishi aytdiki, dorivor o’simliklarni suvidan so’ng turishlikni xoxladilar va men u kishini qo’lidan ushlab hojatga olib bordim, hojatlarini ravo qilib bo’lgach oyoqlari kuchi kamligidan zaiflashib qoldilar va menga suyandilar”. Bu voqea kasalliklarining uchinchi kuni bo’layotgan edi. Jum’a kuniga yetgach qattiq dard kelib, og’ir holatda bo’lib qoldilar, shunda aytdilarki, ey Solih deb vasiyat qildilar.Vasiyatlarining boshida Allohdan boshqa iloh yo’q, Muhammad sallallohu alayhi vassallam Allohning elchisi, qulidir, unga shahodat keltirishni vasiyat qildilar. O’sha kasal kunlarida u kishini ko’rishga ziyorat qilishga odamlar to’p-to’p bo’lib, kelishar hattoki ko’chalar havlilar to’ldi. Ular duo so’rashar otam haqqiga duo qilib chiqib ketgach, o’rniga boshqa bir guruh kirishardi. Ko’chalar shu darajada to’lib ketdiki, hattoki orqa tor ko’chadagi eshikni yopishga majbur bo’ldik, dedilar.
Solih ibn Ahmad aytadiki: “Men otamning o’ng tamonida uxlar edim. U kishi agar hojatni xoxlasa qo’lini men tamon uzatardi.Tilini harakatlantib gapirardi, lekin vafot etguncha ingragani yo’q, ya’ni o’layotgan holatda qiynalish o’sha holatga tushgani yo’q.Otam vafot etguncha namozlarini tik holatda o’qir edilar. Namoz o’qiganda ruku qilsa,turgizib, sajda qilsa, o’tirgizib, qa’dada bo’lsa tik turgizib qo’yardim”,dedilar.
Robbiul avvalning jum’a kuni qattiq kasal bo’lgunicha aqli sobit bo’lib turdi.O’sha kuni nahor vaqtida vafot etdilar.Ma’ruz aytadiki,Ahmad ibn Hanbal to’qqiz kun kasal bo’ldi.Uni oldiga kirishga odamlar izn so’rashardi, undan duo olishar va haqqiga duo qilishar edi, dedilar.O’sha voqealarni ya’ni odamlarni ko’payib ketganligni sulton eshitdi.O’sha vaqtda sulton muakkil bo’lgan, insonlarni ko’pligidan Ahmad ibn Hanbalning darvozalariga soqchilarni qo’ygan.Bundan maqsad odamlar ko’p kirib qiynab qo’ymasin har xil holatlar yuz bermasligi uchun.Insonlar Ahmad ibn Hanbalni ziyorat qilish uchun ko’chalar to’lib, shu darajaga bordiki, devordan oshib kiradigan bo’ldilar. O’sha vaqtdagi shaharning qozisi Hojib ibn Tohir edi. Bu kishi imom Ahmad ibn Hanbalning oldiga kirib, amirul mo’minin sizga salom aytdi va sizni ko’rmoqchilar dedilar.Ahmad ibn Hanbal aytdiki, bu mening eng yomon ko’rgan narsam amirul mo’minin men yamon ko’rgan narsani kechirsalar, meni ko’rishga kirmasalar yaxshi bo’lar edi, dedilar.
Kasalliklarining beshinchi payshanba kuni dardlari og’irlashdi.Solih ibn Ahmad aytadilar: “Men u kishini tahorat qildirdim, barmoqlarini orasini hilol qildim”,dedilar. Jum’a kuni u kishini kasali qattiq bo’lib, qabz qilish ko’kragiga yetganida insonlar baqira boshladilar, ularning ovozlari shunchalik ko’tarildiki, go’yoki yer titraganday bo’lardi. Ko’chalar masjidlar hovlilar odamlarga to’lib ketgandi va robbiul avvalning o’n ikkinchi jum’a kuni nahor vaqtida vafot etdilar.Shu kuni vafot etganligini Buxoriy, Abbosduriy degan kishilar rivoyat qilishgan.
Ma’ruziy aytadiki, biz jum’a namozidan qaytganimizdan keyin u kishiga janoza namozini o’qidik, dedilar.Mana shu o’rinda Ahmad ibn Hanbalning o’z masnadida kelgan bir hadisni keltiribdi. Bu kishi Abu Omirdan Abu Omir Hishom ibn Saiddan Hishom ibn Said Abu Hilol Robiyat ibn Soifdan u kishi Abdulloh ibn Amrdan rivoyat qilganlar. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam aytgan ekanlarki: “Qaysi bir musulmon jum’a kunida vafot etsa, Alloh uni qabr fitnasidan saqlaydi,degan hadislarini keltirgan. Ya’ni bu o’rinda keltirishligi Alloh Ahmad ibn Hanbalni qabr azobidan saqlagan bo’lsin degan ma’noda keltirib o’tilayapdi. Mana shu o’rinda Ahmad ibn Hanbal o’sha qiyinchilik ko’rgan vaqtlaridagi, ya’ni, bid’at ahli mo’taziliylilar bilan qur’on maxluq deyishganda, bu kishi Qur’on Allohning kalomi deb, fitna bo’lgandagi gaplari ham keltirib o’tilayapdi. Bu kishining janozasiga juda ham katta guruh, ya’ni, sakkiz ming kishi, ba’zi rivoyatlarda yeti yuz ming kishi qatnashgan deyilgan.
Ahmad ibn Hanbal aytgan u kishi Abu Sahl ibn Ziyoddan eshitgan Ahmad ibn Hanbal aytgandilar o’sha bidat ahliga aytib qo’yinglar biz haqmizmi? Ular haqmi bu narsani janoza hal qilib beradi, ya’ni janoza vaqtidagi holat hal qiladi degan ekanlar. Bu o’sha fitnaga boshchilik qilgan Ahmad ibn Abu Dovud ba’zi bir qozilar xalifaga yaqin bo’lib olib fitna chiqarishgan. Bu gapni ba’zi qozilar bilan tortishuvda aytgan ekanlar: “Mana shuni tarixchilar aytadiki Ahmad ibn Abu Dovud vafot etganda sulton ayonlaridan ba’zi kishilar qatnashdi. Mana Xoris ibn Asodiy Muhosibiy vafotida ham shunaqa fitnaga sabab bo’lgan odamlarni janozasida juda kam odam qatnashgan. Ahmad ibn Hanbalning janozasiga esa juda katta jamoat qatnashgan. Alloh u kishini so’zini mana shu narsa bilan tasdiqlab qo’ydi, deydilar. Ahmad ibn Hanbal vafot etgandan keyin u kishini juda ko’p shayx olimlar tushida ko’rganligi haqida rivoyatlar bor. Shayxul islom Muhammad ibn Yahl Romli bu kishi o’sha vaqtda Damashq shahrining qozilaridan bo’lgan. Iroq va Hijoz shaharlariga bordim, u yerdagi ixtiloflar musulmonlar o’rtasidagi har xil xilof narsalarni ko’rib, qaysi biri to’g’ri ekan, qaysi biriga to’g’ri maslahat bersam ekan. O’sh holatda yurganimda, bir kuni tush ko’rdim. Tushimda Nabiy s.a.v. ni Kabaga suyanib o’tirgan holatda ko’rdim. U kishining o’ng tomonida Imom Shofe’iy bilan Ahmad ibn Hanbal o’tirardi. Nabiy s.a.v u ikkalasiga qarab tabassum qilar edi. shunda men so’radim: “Ey Rasullulloh musulmonlar o’rtasida shunaqa ixtiloflar bo’layabdiki, qaysi birini olay, qaysi birini yo’lini ushlayin va qaysi biri bilan maslahat beray deganimda, Rasullulloh s.a.v Imom Shofeiy bilan Ahmad ibn Hanbalga rivoyat qildilar. Keyin men bu tushimni tavilini Imom Shofeiy va Ahmad ibn Hanbalni yo’lini tutgin, ular nima yo’l tutgan bo’lsa shu bilan kifoyalangin, deb tavil qildim”, deydilar.
Shayxul islom Ali ibn Mavqufni “Manoqul Ahmad”kitobidaq keltirilishicha bu kishi tush ko’rdilar. Tushida Ahmad ibn Hanbalni ko’rganliklarini aytadi: “Tushimda jannatga kiribman, bu yerda uch kishini ko’rdim, biri dasturxon atrofida o’tirar edi. Alloh u kishiga ikkita farishtani vakil qilib qo’ygan. Farishtalardan biri, unga taom yegizsa, ikkinchisi suv ichkizar edi. Ikkinchi kishi jannat eshigi oldida kimnidir kutgan holatda turar edi, ya’ni, bir kishini kutib olib, jannatga kirgizmoqchi bo’lar edi. uchinchi kishi jannat o’rtasida tik holatda turar edi,uning ikki ko’zi Arshga tikilgan holatda edi. ya’ni Allohni ko’rmoqchi bo’lib turar edi. keyin men Rizvondan¹ ular kim deb so’radim. Shunda Rizvon aytdiki: “Birinchi dastarxon atrofida o’tirgan kishi, dunyoda och-chanqoq, Allohni rizoligini istab, kam yeb, kam ichib taqvoda o’tgan. Ikkinchi Arshga qarab turgan kishi dunyoda Allohni ko’rish ishtiyoqida unga yetishish uchun ibodat qilgan. Uchinchi kishi jannat eshigini oldida turgan Ahmad ibn Hanbal. U o’sha Ahli sunna ya’ni, Payg’ambarimiz Rasullulloh s.a.v ning sunnatlarini mustahkam ushlagan kishilarni kutub turibdi. Jannatga o’zi bilan olib kirish uchun”. dedilar. Bu tushim bilan men Ahmad ibn Hanbalni hayotlik vaqtlarida sunnatni ehyo qilishga harakat qilganligi vafotidan keyin ham sunnatni mahkam tutushga tavil qildim, deydilar.
Muhammad ibn Ahmad ibn Mahdiy aytadiki: “Bizga Ahmad ibn Muhammad Kengdiy aytib bergan edi. u kishi tushida Ahmad ibn Hanbalni ko’ribdilar. Alloh sizni nima qildi deb so’raganda? Alloh meni kechirdi, ya’ni, yuzimni o’z huzirida yorug’ qildi”, degan ekanlar.