Мавзу: Aqli zaif bolalarning muloqat xususiyatlari Бажарди: Tajibayeva Dilafruz

ll – BOB. Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarni muloqot 
xususiyatlarining eksperimental tekshirish metodikasi .
2.1 Maktabgacha yoshdagi bolalarni psihologik tekshirish tamoyillari
va metodlari .
Maktabgacha yoshdagi bolalarni psihologik tekshirishning maqsadi -
bolaning ruhiy rivojlanishi , hamda psixik funksiyalarning holatiga baho
berishdir . Pedagog bolada tekshiruv o‘tkazayotganda , u bilan yahshi
munosabatda bo‘lishi eksperimentlar vaqtida bolani kayfiyatini ko‘tarib , uni
maqtab yahshi so‘zlarni aytishi kerak .
Psihologik va pedagogik tekshirishning asosiy metodi : hujjatlarni
o‘rganish bola bilan suhbatlashish , uning ota – onasi bilan ham suhbat
o‘tkazish , bolani kuzatish va test o‘tkazishdan iborat .
Psihologik eksperimentlarni o‘tkazishdan avval pedagog bolaning
anamnezi va boshqa hujjatlari : bolaning daftari chizgan rasmlari , psixologik
xarakteristika va hokazolar . 
Ota – ona bilan suhbat davomida pedagog bir qancha ma‘lumotlarga
ega bo‘ladi . Ota – ona bolasi bilan har kuni muloqotda bo‘lganligi uchun , 
farzandini yahshi bilishadi , shu bois birga suhbat davomida pedagog
ularning bolaga bo‘lgan munosabatini bilib oladi .
Pedagog bola bilan alohida muloqotga kirishayotganda savollarni
uning yoshiga moslab , individual xususiyatlarini inobatga olgan holda
berishi kerak. 
Kuzatish bolani tekshirish davomida olib boriladi .
Bolani psixologik rivojlanishini chuqurroq o‘rganish uchun
eksperiment tekshiruv metodini olib boorish zarur . Eksperiment vaqtida
bola haqida to‘liq ma‘lumotga ega bo‘lish mumkin .

---

Eksperimental tekshirishlarni o‘tkazishda ushbu tamoyillarga
tayanish lozim : 
-
psixologik ta‘limni modellashtirish , bola buni hayoti davomida
amalgam oshiradi ( o‘qish , o‘yin ) ; 
-
bolaga beriladigan vazifa uning yoshiga va bilimiga tayangan holda
bo‘lishi keak : 
-
tahlil samarali bo‘lishi uchun bolaning barcha ruhiy holatini ko‘rish
zarur , o‘zining faoliyatiga va natijalariga munosabati , uni bajarish va
davomiylik sur‘ati va hokazo .
Eksperimentlarni o‘tkazishda bitta yo‘nalishdan emas, balki bir
necha bir - biriga yaqin bo‘lgan usullarni tanlash kerak .
Kuzatishning maqsadini va bola haqida oldindan ma‘lumotlarga
ega bo‘lish kerak . Vaziyatga ko‘ra faqatgina bolaning qobiliyatini
baholash uchun tekshirish o‘tkazilayotganday taasurot qoldirish kerak . 
Bunday sharoitlarda eksperimentator alohida vazifalarni to‘g‘ri
baholaydi . Aqli zaif va ruhiy rivojlanishi orqada qolgan bolalarda
o‘tkazilganda , ularning motivasion doirasini rivojlanganligini kuzatish
mumkin . Yana bir boshqa vaziyatlarda bola ishonchini qozonib , o‘zini
bo‘sh qo‘yish va o‘zini bemalol erkin tutishga imkoniyat yaratish kerak
. Buni aqli zaif bolalarda, eshitishida , ko‘rishida va nutqida nuqsoni
borlarda o‘tkazish kerak 
7
. 
Topshiriqlarni bajarishda to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini qayd etib
qolmasdan , unga muammolarni bartaraf etish yo‘llarini o‘rgatish kerak . 
7
A.Nurkeldiyeva
,
Ya .E.Chechirina ― Ilk maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarni
psixologik
,
pedeagogik va logopedik tekshirish ― Toshkent 2007. 

---

Bola uchun qiziqarli bo‘lishi uchun soddaroq vazifalardan boshlab, 
murakkabroq topshiriqlarga o‘tish mumkin . Bolada charchash , sustlik
kuzatilsa , darhol osonroq topshiriq berish kerak yoki biroz dam
oldirish kerak . Pedagog bilan bola stulda o‘tirib suhbatlashganidan
ko‘ra , yonma – yon o‘tirib suhbatlashishi bolaga ancha qulay . Bolaning
ruhiy rivojlanishi va nuqsoniga qarab sharoit yaratish lozim . 
Psixologik tekshirishda savolnomalar o‘tkazilishi : 
Fikrini o‘rganish , shaxsiy motivatsiyasi hamda munosabatga kirishishi
o‘rganiladi .
Bolaning tengdoshlari bilan munosabatining buzilishi turli yoshlarda
kuzatilishi mumkin . Bunday buzilishlarning eng og‘ir holatlari bolani
izolyatsiyalash ( ayirish , qo‘shmaslik ) yoki boshqa bolalar tomonidan
qoshmaslikdir . Tengdoshlari bilan muloqotga kirishish malakasi yo‘qligi , 
ular bilan munosabatga kirishish istagining pastligi yoki ( ushbu istakning
saqlanganligida ) kelisha olmaslik oqibatida doimiy nizolar kelib chiqishini
olib kelgan hollarda buzilish deb hisoblash mumkin .
Tengdoshlari bilan munosabati buzilishining asosiy belgilari o‘ta
tajovuzkorlik ,nizolarga moyillik , dominatlik , bo‘ysunganlik , passivlik , 
boshqacha qilib aytganda aloqada teng bo‘lmagan o‘rinlarni qabul
qilish tendensiyasidir .

---