Matematika oqíTÍw metodikasí

eger birinshi qosılıwshı ayırılsa, ekinshi qosılıwshı 
56

---

qaladı, eger qosındıdan ekinshi qosılıwshı ayırılsa, birinshi 
qosılıwshı qaladı
. 
Balalar tárepinen induktiv jol menen shıǵarılǵan juwmaq 
5,6,7,8,9 sanların ayırıw qaralıp atırǵanda deduktiv pikrler bildiriw 
ushın paydalanıladı.
Analogiya – sonday juwmaq, bunda predmetler bazı bir 
belgileriniń uqsaslıǵı boyınsha bul predmetler basqa belgileri 
boyınsha da uqsas, degen shamalıq juwmaq shıǵarıladı. Analogiya 
«dara uǵımnan dara uǵımǵa baratuǵın», bir konkret fakttan basqa 
konkret faktlarǵa baratuǵın juwmaq bolıp esaplanadı. 
Máselen, úsh xanalı sanlardı qosıw hám ayırıwdıń jazba usılların 
kóp xanalı sanlardı qosıw hám ayırıwǵa ótkeriw analogiyanı 
qollanıwǵa tiykarlanǵan. Sol maqsette metodikalıq ádebiyatlarda 
kóp xanalı sanlardı jazba qosıw hám ayırıw menen tanıstırıwda 
sonday mısallardı sheshiw usınıladı, bunda hár bir náwbettegi mısal 
aldıńǵısın óz ishine aladı. Máselen:
126
4752
54752 
837 
6837 
76837
+172 +3246 
[phone] 
-2425 -52425 
Bunday mısallardı sheshkennen keyin oqıwshılardıń ózleri kóp 
xanalı sanlardı jazba qosıw hám alıw úsh xanalı sanlardı jazba qosıw 
hám ayırıwday orınlanadı, dep juwmaq shıǵaradı. 
Joqarıda qaralǵan metodlardan (indukсiya, dedukсiya, 
analogiya) paydalanıw tiykarında aqılıy operaсiyalar: analiz, sintez, 
salıstırıw, ulıwmalastırıw hám abstrakсiyalaw jatadı. 
Pútindi onıń qurawshı bóleklerine ajıratıwǵa baǵdarlanǵan 
pikirlew (oylaw) usılı analiz dep ataladı.
Predmetler yamasa hádiyseler arasında baylanıslardı ornatıwǵa 
baǵdarlanǵan oylaw usılı sintez dep ataladı.
100 sanında neshe onlıq hám neshe birlik bar, degen sorawǵa 
juwap beriwde oqıwshılar sandı analiz qıladı. 
Salıstırıw usılı qaralıp atırǵan sanlar, arifmetikalıq mısallar, 
máselelerdiń uqsas hám parıqlı qásiyetlerin ajıratıwdan ibarat. 
Baslawısh matematika kursı salıstırıw usılınıń qollanılıwı ushın 
úlken imkaniyatlar ashıp beredi: sanlardı, ańlatpalar hám sanlardı 
salıstırıw; eki ańlatpanı salıstırıw; máselelerdi salıstırıw hám t.b. 
Matematika jańa túsiniklerdi, nızamlardı qáliplestiriwde balalar 
ulıwmalastırıwǵa dus keledi. 
57

---

Ulıwmalastırıw – bul úyrenilip atırǵan obyektlerden ulıwma 
kerekli táreplerin ajıratıw hám olardı kerekli emeslerinen ajıratıwdan 
ibarat.