Matematika oqíTÍw metodikasí

Sabaq úlgisi 
Berilgen máselege keri másele dúzip sheshiń 
Berilgen másele 2 bólimnen ibarat: 1. Shárt. 2.Soraw. 
Belgili bolǵan nárseler «shárt» delinedi. Esaplap tabılatuǵın 
bólimi «soraw» delinedi. Jáne «sheshim» hám «juwap» degen 
bólimler de bar, onı tómendegi máseleni sheshiw arqalı úyrenemiz. 
Mısalı: Háwlide 13 dana gúl ashılǵan edi. Nazira 5 dana úzip 
gúldáste jasadı hám apasına sawǵa etti. Háwlide jáne neshe gúl 
qaldı? 
Bul máseledegi 13 hám 5 sanları belgili bolǵanı ushın máseleniń 
shárti boladı. Háwlide neshe dana gúl qalǵanı belgisiz bolǵanı ushın 
onı máseleniń sorawı delinedi.
Másele sorawına juwap tabıw ushın orınlaytuǵın esaplaw 
sheshim boladı, yaǵnıy 13-5=8 sheshim. Sonnan keyin másele 
sorawına «háwlide 8 dana gúl qaldı» dep juwap beriledi. 
Máselede barlıǵı bolıp 3 san qatnasadı. 13 hám 5 belgili sanlar, 
8 esaplap tabılǵan san. 
Aldın belgisiz edi. Eger sol máseledegi belgili sanlardan biri 
belgisiz san menen orın almasıp qalsa, dáslepki máselege keri 
másele payda boladı. Mısalı, Nazira háwlide ashılǵan gúllerden 5 
ewin úzip apasına sawǵa etkennen keyin jáne 8 dana gúl qaldı. 
Háwlidegi ashılǵan gúller neshew bolǵan? 
Ashılǵan gúller-? Úzildi-5 wi, Qaldı 8 gúl. 
5 hám 8 sanları belgili bolǵanı ushın máseleniń shárti. 
Háwlide ashılǵan gúller belgisiz bolǵanı ushın soraw onı esaplap 
tabıw ushın orınlanatuǵın ámel sheshim hám tabılǵan nátiyje juwap 
336

---

boladı. Háwlide ashılǵan gúllerdi anıqlaymız: 5+8=13 bul sheshim. 
13 sanı juwap. 
Itibar beriń: dáslepki máselede 13 belgili, 8 belgisiz edi. Bul 
máselede 8 belgili-berilgen 13 sanı esaplap tabıldı. Sonıń ushın bul 
másele dáslepkisine keri másele delinedi.
Soǵan uqsas jáne bir keri másele dúziw múmkin. Háwlide 13 
dana gúl ashılǵan edi. Nazira bir neshe gúldi úzip apasına sawǵa 
etkennen keyin háwlide jáne 8 gúl qaldı. Nazira neshe gúldi apasına 
sawǵa etiw ushın úzgen? 
Ashılǵan -13 dana gúl, úzildi-?, Qaldı-8 gúl. 
Úzilgen gúller belgisiz, onı tabıw ushın 13-8=5 sheshim 
orınlanadı hám 5 juwap tabıladı. Kórinip turıptı, bul másele ózinen 
aldınǵı máselege keri. Juwmaq sol, 3 san menen ózara keri bolǵan 3 
másele dúziw múmkin eken. 5; 8; 13 san menen 5; 13. 
5; 8; hám 8; 13 maǵlıwmatlı máseleler dúzip sheshiw múmkin. 
Yaǵnıy, bir máselege keri 2 másele dúziw múmkin eken. Demek, 
berilgen máselege keri másele dúziw ushın máseleniń shárti menen 
sorawınıń orınların almastırıw kerek eken. Sanavar háwlide 10 túp 
rayxan hám 15 túp gúltajıqoraz nálin ekti. Ol barlıǵı bolıp neshe túp 
gúl nálin ekken? Bul máseleni sheshiń hám oǵan keri eki másele 
dúzip sheshiń.