Matematika oqíTÍw metodikasí

Belgili tezlik hám háreket waqtına qarap aralıqtı tabıwǵa 
baylanıslı máseleler.
Mısal ushın bunday máseleniń sheshiliwin 
qaraymız: «Piyada adam saatına 6 km tezlik penen 3 saat jolda boldı. 
Piyada adam qansha aralıqtı ótken?» 
Másele shártin sızılma járdeminde de sheshiw múmkin. 
Soǵan uqsas bir qatar máselelerdi sheshiw nátiyjesinde 
oqıwshılar bunday juwmaqqa keledi: eger tezlik hám háreket waqtı 
belgili bolsa, ol jaǵdayda aralıqtı tabıw múmkin. Aralıq tezlik penen 
waqıttıń kóbeymesine teń. 
Belgili tezlik hám aralıqqa qarap háreket waqtın tabıwǵa
baylanıslı bir qatar máselelerdi joqarıdaǵıday qarap bunday 
juwmaqqa keledi: eger tezlik hám aralıq belgili bolsa, ol jaǵdayda 
háreket waqtın tabıw múmkin. Waqıt aralıqtıń tezlikke bólgenge teń. 
Ushırasıwshı háreketke baylanıslı máseleler. 
Ushırasıwshı háreketke baylanıslı máseleler sheshiw ushın 
dáslep awızeki sheshiletuǵın tómendegi tayarlaw máseleleri qarap 
shıǵıladı, bunda kórgizbelilikten paydalanıladı. 
Baslawısh klaslarda, tiykarınan, ushırasıwshı háreketke 
baylanıslı sonday máseleler beriledi, olarda deneler bir waqıtta 
háreketlenedi hám bir waqıtta toqtaydı. Bul máselelerde tórt ózara 
shamalar ústinde sóz etiledi: bunda- háreket etip atırǵan denelerdiń 
tezligi-háreket waqtı. Bunnan usı gruppaǵa tórt túrli másele kiredi, 
degen juwmaq shıǵadı. Biraq birinshi hám ekinshi denelerdiń 
tezliklerin tabıw bir túrde sheshiliwin talap etedi, sol sebepli 
máselelerdiń bul gruppasına úsh qıylı máseleni kirgiziw qabıl 
etilgen,
1)
Berilgen denelerdiń tezligi hám háreket waqtına qarap 
aralıqtı tabıwǵa baylanıslı máseleler. 
2)
Hár bir deneniń belgili tezligi hám aralıǵına qarap waqıttı 
tabıwǵa baylanıslı máseleler. 
335

---

3)
Háreket etip atırǵan denelerden biriniń tezligin berilgen 
aralıq, háreket waqtı hám denelerden ekinshisiniń tezligi, aralıq, 
háreket waqtı hám denelerden ekinshisiniń tezligi boyınsha tabıwǵa 
baylanıslı máseleler.