Matematika oqíTÍw metodikasí

 
ARALÍQ HÁM TEZLIK BOYÍNSHA WAQÍTTÍ TABÍW 
 
Másele. Nadira 1 saatta 3 km jol júredi. Ol sonday tezlik penen 
júrse, 6 km aralıqtı qansha waqıtta júredi? 
Máseleni sheshiw ushın «6 nıń ishinde 3 ten neshewi bar?» 
degen sorawǵa juwap beriw kerek. Bul sorawdıń juwabı 6:3=2. 
Demek, máseleniń juwabı 6 km:3 km/caat=2 saat boladı. 
Berilgen aralıqtı berilgen tezlik penen ótiwge qansha waqıt 
sarıplanǵanın biliw ushın sol aralıqtı tezlikke bóliw kerek. Ulıwma, 
S aralıq, V tezlik berilse, t waqıt t = S:V formula menen esaplanadı. 
Tashkent hám Ferǵana qalaları arasındaǵı aralıq 330 km. 
Avtobus saatına 55 km tezlik penen júrse, bul aralıqtı neshe saatta 
ótedi? 
Kamilanıń úyinen mektepke shekem 1 km. Kamila 1 saatta 4 km 
júredi. Ol úyinen mektepke qansha waqıtta baradı? 
352

---

Qasqır ózinen 15 m uzaqtaǵı qoyandı kórip qaldı hám «Seni me 
asıqpay tur», dep onı quwıp ketti. Qoyan turǵan jerinen inine
shekem 30 m. Qasqırdıń 2 sekirgeni 3 metrge, qoyannıń 5 sekirgeni 
6 metrge teń. 
a) neshe sekirgende qoyan inine jetedi? 
b) neshe sekirgende qasqır qoyannıń inine jetedi? 
d) qasqırdıń bir sekirgeni qoyannıń bir sekirgennen qansha 
artıq? (metrdi santimetrge aylandırıń). 
Turistler «Damas» avtomashinasında tawǵa barıwǵa 240 km lik 
aralıqtı 4 saatta, qaytqanda bolsa 3 saatta basıp ótti. Mashinanıń 
barǵandaǵı tezligin hám qaytqandaǵı tezligin tabıń. 
Tashkent hám Nókis arasındaǵı aralıq 1200 km bolsa, samolyot 
600 km/saat tezlik penen ushıp, qansha waqıtta Nókiske jetip baradı? 
 
ARALÍQ HÁM WAQÍTQA QARAP TEZLIKTI TABÍW 
Másele. Nargizanıń úyinen mektepke shekem 1 km 200 m. Ol 
bul aralıqtı 20 minutta ótse, Nargiza 1 minutta qansha jol júredi? 
Sheshiw. 1km 200m = 1 000m + 200m = 1200m. 1 minutta 
basıp ótilgen jol 20 minutta ótilgen joldan 20 márte kem boladı. 
Demek, 1200 metrdi 20 minutqa bólemiz: 
1200m : 20min = 60m/min. 
Juwap. Nargiza 1minutta 60 metr jol basadı yamasa Nargizanıń 
júriw tezligi 60 m/min. 
Berilgen aralıqtı berilgen waqıtta qanday tezlik penen 
ótilgenligin biliw ushın sol aralıqtı waqıtqa bóliw kerek. Ulıwma, S 
aralıq, t waqıt hám V tezlik bolsa, tezlik V=S:t formula menen 
esaplanadı. 
Eki qala arasındaǵı aralıq 300 km. Poezd bul aralıqtı 5 saatta 
ótti. Poezdıń tezligin tabıń. 
Matorlı qayıq (kater) kólde (turǵan, aqpaytuǵın suwda) 3 saat 
aylanıp júrip 36 km jol bastı. Qayıqtıń tezligin tabıń. 
Say boyında ósken alma tereginen bir alma úzilip suwǵa tústi 
hám 2 saatta 4 km ge aǵıp bardı. Say aǵımınıń tezligin tabıń. 
Nargizanıń úyinen mektepke shekem 2 km. Nargiza bul joldı 40
minutta ótedi. Ol 1 minutta qansha jol júredi? 
353

---

«Neksiya» avtomashinası 5 saatta 400 km jol júrdi. Ol sonday 
tezlik penen 7 saatta qansha jol júrdi? 10 saatta she? Máseleni keste 
dúzip sheshiń. 
a) katerdiń dárya aǵısı boyınsha tezligi = katerdiń turǵan 
suwdaǵı tezligi + dárya aǵısınıń tezligi. 
b) katerdiń dárya aǵısına qarsı tezligi = katerdiń turǵan suwdaǵı 
tezligi - dárya aǵısınıń tezligi. 
Katerdiń turǵan suwdaǵı tezligi 15 km/saat. Dárya aǵısınıń 
tezligi 3 km/saat. Kater dárya aǵısı boyınsha 1 saatta neshe kilometr 
jol basıp ótedi? 2 saatta she? 
Katerdiń turǵan suwdaǵı tezligi 13 km/saat. Dárya aǵısınıń 
tezligi 2 km/saat. Kater dárya aǵısına qarsı 1 saatta neshe kilometr 
jol basıp ótedi? 2 saatta she? 
Sırdárya boyında jaylasqan eki awıl arasındaǵı aralıq-72 km. 
Kater bul aralıqtı dárya aǵısı boylap 4 saatta ótti. Katerdiń turǵan 
suwdaǵı tezligi 15 km/caat. Dárya aǵısınıń tezligin tabıń. 
Amiwdárya boyında jaylasqan eki awıl arasındaǵı aralıq-42 km. 
Kater bul aralıqtı dárya aǵısına qarsı júrip, 3 saatta basıp ótti. 
Katerdiń turǵan suwdaǵı tezligi 18 km/saat. Dárya aǵısınıń tezligin 
tabıń.