Mashinasozlikda aniqlik

 
3. Ichki kuchlanishning aniqlikka ta’siri 
Ma’lumki, 
tanavorlardagi 
mavjud 
bo‘lgan 
ichki 
kuchlanishlar 
muvozanatlashgan bo‘lib, tashqi muhitdan bironta ta’sir ko‘rsatilmasa bu 
kuchlanishlar o‘z holatini va shaklini o‘zgarmas saqlaydi. 
Bu hodisa ko‘p holatlarda sezilarli bo‘lmay, mashina va mexanizmlar 
yig‘ilib ekspluatasiya qilinishi davrida yuzaga chiqib o‘z ta’sirini ko‘rsatishi 
mumkin. 
Tanavorlarning bu ichki kuchlanishlari ko‘pincha ularni quyishda, 
shtamplashda, termik ishlov berganda va har xil texnologik amallarni bajarishda, 
tanavor tanasi uchastkalarining notekis sovishidan paydo bo‘lishi mumkin. 

---

Ichki kuchlanishga ega bo‘lgan tanavorni dastgohga o‘rnatib, ustidan bir 
qatlami kesib tashlansa,ichki kuchlanish muvozanati buzilib, bu ichki 
kuchlanishlar qaytadan taqsimlanib, tanavorni shakl o‘zgarishiga olib kelishi 
mumkin. 
Bu kuchlanishlar quyidagi usullar yordamida kamaytiriladi: 
1. Tabiiy qaritish (eskirtirish). 
2. Sun’iy qaritish (eskirtirish). 
3. Tanavordan o‘zgaruvchan tok o‘tkazish yo‘li bilan. 
4. Tanavorlarni bolg‘a bilan taraqlatib bolg‘alash yo‘li bilan. 
1. Tabiiy qaritish (eskirtirish) usulini qo‘llashda, gabariti katta bo‘lgan, 
quyish va shtamplashdan tayyor bo‘lgan tanavorlar birlamchi dag‘al ishlovdan 
keyin korxona binosi tashqarisiga ochiq maydonga olib chiqib, ma’lum joyga 
yoyib qo‘yiladi va yarim yil bir yil saqlanadi. Tabiiy muhitda; yomg‘ir-qor 
yog‘ishi, quyosh nuridan qizishi, shamol tegishi natijasida ichki kuchlanish asta 
sekin kamayib boradi, bu kamayish 70 foizgacha etishi mumkin. 
2. Sun’iy qaritish (eskirtirish) usuli ko‘pincha termik pechlarida bajariladi. 
buning uchun zagatovka kattaligi termik pechlariga sig‘adigan bo‘lishi kerak. Bu 
usul ham nisbatan oddiy bo‘lib, pechlarga joylashtirilgan tanavorlar ma’lum
harorat olguncha qizdiriladi va ma’lum vaqt ushlab turiladi, keyin ma’lum 
darajagacha sovutiladi va yana shu haroratda ushlab turiladi va h.k. Bu jarayon bir-
necha soatdan bir-ikki sutkagacha va ichki kuchlanish miqdori minimal qiymatga 
etguncha davom etishi mumkin. 
3-tanavordan o‘zgaruvchan tok o‘tkazish va 4-tanavorlarni taraqlatib 
bolg‘alash usullari yaxshi natijalar bermaganligi sababli juda ham kam 
qo‘llaniladi. 
Yuqorida ko‘rsatilgan tanavorlar deformasiyasi ichki kuchlar ta’sirida 
detallarga sistematik geometrik shakl xatoliklarini paydo bo‘lishiga manba bo‘lib 
xizmat qiladi. 
Tekshirish uchun savollar 
1. Mashinasozlikda aniqlik tushunchasini ta’riflab bering. 
2. Tokarlik dastgohida detallar tayyorlash aniqligini tekshirish usullari qaysilar? 
3. Tayyorlanuvchi detallarda sodir bо‘luvchi asosiy geometrik xatoliklarni 
tasvirlab bering. 
4. Aniqlikka еrishguncha ishlov berish va о‘lchash usulini tavsiflab bering. 
5. Aniqlikka avtomatik еrishish usulini tavsiflab bering. 
6. Aniqlikka ta’sir qiluvchi asosiy faktorlar qaysilar?