Mashinasozlikda aniqlik

E 
- keskich asbobning normal eyilishi, mkm da; 
E
n
–keskichning 
nisbiy eyilishi, mkm / km. da;
L
- kesish yo‘li uzunligi masofasi, metrda. 
Yo‘nishga oid kesish yo‘li uzunligi masofasi 
L = π*D*l / (1000*S ), (6.2) 
bu erda: 
D
- ishlanuvchi tanavor diametri, mm.da; 
l
- ishlanuvchi tanavor 
uzunligi, mm.da; 
S
- surish, mm/aylana. 
Yon sirtli freza bilan frezalashda kesish yo‘li L ni taxminan quyidagi 
formula bilan aniqlash mumkin: 
L = l
*
B / 1000
*
S
um
; L = l
*
B / 1000
* 
Z
*
S
z
(6.3) 
Bu erda: l - frezaning yoki stolning ishchi yurish masofasi uzunligi, mm.da; 
V - frezalash maydoni-tekisligining eni, mm.da; S
um
- frezaning umumiy surilishi, 
mm / aylana; Z - freza tishlarining soni; S
z
- freza har bitta tishining surish 
miqdori, mm/tish. 
Oxirgi formuladan ko‘rinib turibdiki, tishlar soni Z ni ko‘paytirilganda, 
kesish yo‘li uzunligi kamayadi va o‘lchamli turg‘unlik paydo bo‘ladi hamda ishlov 
berish aniqligi ortadi. 
Aniqlanishicha, tanavorlarni frezalashda keskichlarining eyilishi, yo‘nishga 
qaraganda jadalroq tarzda o‘tadi, chunki asbob og‘ir sharoitda ishlab, ishlanuvchi 
tanavorga tishlari ko‘p marotaba urilib kirib chiqadi. Frezalashdagi asbobning 
nisbiy eyilishi E
nfr.
(6.1) formula bilan aniqlangan yo‘nishdagi nisbiy eyilish E
n
ga 
qaraganda kattaroq bo‘ladi, yoki 
E
nfr
. = (1 + 100 / V) * E
n 
(6.4). 
Bunda, 100 / V miqdor - eni V tanavorni frezalashda freza tishlari urilib 
kirishini hisobga oluvchi miqdor. 
(6.1) - (6.4) formulalar bilan hisoblashni, asbobning normal eyilish sharoiti 
2-zona uchun qo‘llash mumkin. 
Yangi yoki qayta charxlangan asbobning eyilishini ko‘rsatilgan formulalar 
bilan hisoblashlar ancha kamaygan natijalar beradi,chunki bunda asbobning 
intensiv eyilishi ishlovchanligi davrida L

kesish uzunligi masofasida hisobga 
olinmay qoladi. Bu esa yig‘indi eyilishni E
1
miqdorga oshiradi. 
Hisoblashlarni murakkablashtirmaslik, asbobni boshlang‘ich eyilishini 
hisobga olish uchun, kesish yo‘li uzunligi L
ni
hisoblash (6.2) va (6.3) formulalar 
bilan aniqlanganda bir qancha qo‘shimcha L
qo‘sh
. miqdorga orttirish kerak. 
Bu holda (6.1) tenglik bir oz o‘zgarib, quyidagi ko‘rinishni oladi; 

---

E = E
n
* (L + L
qo‘sh
) / 1000 (7.5). 
Etkazilib o‘tkirlangan asboblar uchun qo‘shimcha kesish yo‘li L
qo‘sh
=500 
metr, oddiy charxlangan asboblar uchun L
qo‘sh
= 1500 metr va ularning o‘rtachasi 
L
qo‘sh
= 1000 metrga teng bo‘ladi. 
Кeskich asbobning nisbiy eyilishi E
n
ko‘p hollarda uning materialiga, kesish 
rejimiga, ishlanuvchi mahsulot materialiga va texnologik tizim bikirligiga bog‘liq. 
Texnologik tizimning titrashini kamaytirish maqsadida uning bikrligi 
oshirilganda, keskich asbobning eyilishi ko‘zga ko‘rinarli miqdorda kamayadi. 
Issiqlikka chidamli materiallarni ichki yo‘nishda, keskichlarning nisbiy 
eyilishi, shu materiallarni tashqi yo‘nishdagi keskichlarning nisbiy eyilishiga 
qaraganda 1,5 - 6 barobar ko‘proq bo‘lar ekan, chunki bu holat teshiklarga ishlov 
berganda, kesish noqulay sharoitda o‘tkazilishi bilan tushuntiriladi. 
Surish miqdori oshirilganda nisbiy eyilish bir-qancha ortadi. Shuningdek, 
termik ishlov berilgan po‘lat 35XMni T15К6 keskich bilan yo‘nish jarayonida 
surishni 0,1 dan 0,28 mm/ayl-gacha oshirilganda va kesish tezligi 4,0 m/s (240 
m/min) bo‘lganida, nisbiy eyilish 15 dan 18 mkm/kmga yoki 20 foizga oshgan. 
Biroq, kesish yo‘li bu vaqtda (6.2) formula bo‘yicha hisoblansa 2,8 marta 
kamayadi, (6.1) formulaga binoan umumiy eyilish 57 foizga kamayadi. 
Asbobning umumiy o‘lchamli eyilishi surishga teskari proporsional 
bo‘lganligi sababli, (6.1) - (6.3) formulalarga binoan ayrim hollarda surish 
miqdorini oshirish, asbobning umumiy o‘lchamli turg‘unligini oshiradi va 
texnologik tizim etarlicha bikr bo‘lsa ishlov berish aniqligini oshiradi. 
Surish miqdorini oshirishga imkon beruvchi eni keng keskichlar va boshqa 
dazmollovchi faskali asboblarni qo‘llash ishlov berish aniqligini oshishini 
ta’minlab, bir vaqtning o‘zida mehnat unumdorligini ham oshiradi. 
4.1-jadval
Kesish chuqurligini t=0,1…0,3 mm bo‘yicha yo‘nib, g‘adir-budurligi 
R
z
=10 mkm sirt hosil qilishda keskichning nisbiy eyilishi E
o 
va Kesish rejimlari 
Ishlov berilayotgan 
Material va uning 
tuzilishi 
Asbobning 
Materiali va 
markasi 
Kesish rejimlari 
Ke
suvc
hi asbobning
Ke
sis
h yo‘
li
metr
lar
bil
an ifoda
langa
nda
g‘a
dir
-budur
li
k 
bo‘yic
ha
turg‘
unli
gi
Nisbi
y e
yil
ish Eo,
Mkm
/km
Krsish 
Tezligi 
V, m/min 
Surish S, 
mm/ayl 
Sifatli uglerodli 
Konstuksion 
Po‘lat 
T30K4 
Эl’bor 
100-180 
550-600 
0,04-0,08 
0,04-0,06 
12 500 
25 000 
6,5 
3,0 
Legirlangan 
Konstruksion 
Po‘lat 
T30K4 
Эl’bor 
100-180 
450-500 
0,04-0,08 
0,04-0,06 
20 000 
4,7 
Korroziyabardosh, 
Issiqbardosh va 
olovbardosh legir- 
langan po‘lat 
T30K4 
Эl’bor 
80-120 
200-220 
}0,02-0,04 
11 000 
15 500 
6,5 
3,0 
Quyma po‘lat 
T30K4 
100-160 
}0,04-0,06 
7 000 
8,5 

---

Эl’bor 
200-230 
12 500 
7,0 
Yaxshilangan 
konstruksionPo‘lat 
(28-31,5 HRCЭ) 
T30K4 
Эl’bor 
120-180 
350-400 
0,04-0,08 
0,04-0,06 
8 000 
15 000 
8,5 
4,5 
Toblangan kons- 
Truksion po‘lat 
(41,5-46,5 HRCЭ) 
T30K4 
Эl’bor 
70-150 
300-350 
0,02-0,05 
0,02-0,04 
7 000 
21 000 
10,0 
5,0 
Kulrang chόyan C 
Ч 15 va СЧ 18 
П+Ф+Г o‘rtacha 
ВK 3M 
ЦM-332 
Эl’bor 
100-160 
220-300 
300-350 
0,04-0,08 
0,03-0,06 
0,04-0,06 
21 000 
22 000 
30 000 
6,0 
3,5 
2,5 
Plastinkali kuirang 
cho‘yan CЧ 21 va 
СЧ 18 П+Ф+Г 
ВK 3M 
ЦM-332 
Эl’bor 
120-160 
300-350 
500-550 
0,04-0,08 
0,03-0,06 
0,04-0,06 
23 000 
22 000 
40 000 
6,5 
4,3 
3,0 
Bolg‘alangan 
cho‘yan KЧ30-6 
Va KЧ37-12 
Ф+Г dumaloq 
ВK 3M 
ЦM-332 
Эl’bor 
80-140 
200-250 
300-350 
0,03-0,06 
0,03-0,05 
0,03-0,06 
19 000 
18 000 
22 000 
6-0 
3,5 
3,0 
Bolg‘alangan 
cho‘yan KЧ45-6 Va 
KЧ63-2 П+Ф+Г 
yumaloq 
ВK 3M 
ЦM-332 
Эl’bor 
120-160 
200-250 
500-550 
0,03-0,06 
0,03-0,05 
0,03-0,06 
17 000 
15 000 
24 000 
8,0 
5,5 
4,0 
Modifikatsiyalash- 
Tirilgan cho‘yanlar 
CM 
BK3M 
ЦM332 
Эl’bor 
120-160 
300-350 
300-350 
0,04-0,08 
0,03-0,06 
0,04-0,06 
18 000 
19 000 
20 000 
5-0 
3,5 
3,0 
Mustaxkamligi 
yuqori cho‘yanlar 
BЧ 
BK3M 
ЦM332 
Эl’bor 
120-160 
300-350 
500-550 
0,04-0,08 
0,03-0,06 
0,04-0,06 
21 000 
24 000 
35 000 
7-0 
4,5 
3,5 
Izoh: П - perlit, Ф - ferrit, Г- grafit. 
Кesish chuqurligini o‘zgartirish, asboblarning nisbiy eyilishiga kam ta’sir 
ko‘rsatadi. Nisbiy eyilishga keskichning orqa burchagini
o‘zgartirish sezilarli 
tarzda ta’sir ko‘rsatadi. Orqa burchakni 8 gr.dan 15 gradusgacha o‘zgartirilganda 
T15К6 markali keskich bilan termik ishlangan 35XM markali po‘latga 2,3 m/s 
(140 m/min) tezlik bilan yo‘nganda nisbiy eyilish 13 dan 17 mkm/km gacha yoki 
30 foizga ortgan. Buni, keskich tig‘ining bo‘shashganligi va issiqlikni ketkazish 
sharoitini yomonlashganligi bilan tushuntirish mumkin. 
Кeskich 
asboblarning 
eyilishini 
hisoblashda 
normativlar 
va 
ma’lumotnomalarda keskich asboblar va ishlanuvchi tanavorlar materiallariga 
bog‘liq holda keltirilgan birlamchi berilganlardan foydalaniladi. 
6.1-jadvalda toza tashqi va ichki yo‘nishda keskichlar eyilishiga muvofiq 
keltirilgan miqdorlar, ishlov berish xatoligini hisoblshda asbobning o‘lchamli 
eyilishiga bog‘liq holda asos bo‘llshi mumkin.