|
3. Dastgohlarning deformasiyalanishi
Dastgohlarni noto‘g‘ri o‘rnatishdan deformasiyalanishi, shuningdek, ular
massalarining ta’siridan fundament cho‘kishi (stanina va stollar egilib qiyshayishi,
yo‘naltirgichlar buralishi) tanavorlarga ishlov berishning qo‘shimcha sistematik
xatoliklarini keltirib chiqaradi.
Bo‘ylama-randalash va bo‘ylama-frezalash dastgohlari fundamentining
cho‘kishi, uzunligi 8-12 metr bo‘lgan stanoklar yo‘naltirgichlarining to‘g‘ri
chiziqligidan og‘ish miqdori 3-4 mm oralig‘ida bo‘lar ekan. Yuqorida
ko‘rsatilganidek bu xatolik normasi yangi dastgohlar uchun 0,08 mm dan
oshmasligi zarur. Yo‘naltirgichlarning buralishi ishlanuvchi tanavorlarga o‘tib,
ishlov beriluvchi yuzalarning noto‘g‘ri chiziqliligini va notekislikligini hosil qiladi.
Demak, dastgohlarni fundamentga o‘rnatishda uning og‘irligi ta’siridan
deformasiyalanishi oldini olish chorasini ko‘rish kerak. Bu maqsadda hozirgi
zamon ishlab
chiqarishlarida turli ko‘rinishdagi rostlovchi oyoqchalardan
foydalaniladi.
4. Кeskich asboblarning noaniqligi va eyilishi
Кeskich asboblar (ayniqsa o‘lchamli asboblar: parma, razvertka, zenker,
teshik sidirgich ichki-ariqchalar ochuvchi frezalar va fasonli shakldor asboblar)
noaniqligi ko‘p hollarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlanuvchi tanavorlarga ko‘chib o‘tadi,
ishlanuvchi yuzalarda shakl va o‘lcham sistematik xatoliklar paydo bo‘lishiga
sababchi bo‘ladi.
Ammo, maxsus asbobsozlik zavodlarida yoki asbobsozlik sexlarida
tayyorlanuvchi keskich asboblarning aniqligi yuqori bo‘lganligi sababli
tayyorlanuvchi detallar aniqligiga kam ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun bu
xatoliklar ko‘pincha hisobga olinmaydi.
Tanavorlarni ishlash aniqliklariga ko‘proq keskich asboblarning eyilishi
ta’sir ko‘rsatadi.
Кeskich asboblarning eyilishi, sozlangan dastgohlarda, o‘lcham "Aaniqligiga
avtomatik erishish" usuli bilan ishlaganda, ishlov berishning o‘zgaruvchan
sistematik xatolik paydo bo‘lishiga olib keladi.
Tanavorga toza ishlov berishda keskichning orqa tomoni ko‘proq eyiladi, bu
esa keskich uchini aylanish o‘qidan radial eyilish miqdorida uzoqlashtiradi va
tashqi yo‘nish radiusini kattalashtiradi (yoki ichki yo‘nish radiusini
kichiklashtiradi).
Eyilishning umumiy qonuniyatiga asosan, keskich asbobning boshlang‘ich
ishlash davrida sirpanib eyilishi, boshlang‘ich eyilish deb atalib, jadal eyilishi ro‘y
beradi (1-uchastka 6.1-rasm). Boshlang‘ich eyilish davrida asbobning kesuvchi
tig‘ida ishlovchanlik (prirabotka) sodir bo‘ladi, alohida notekisliklari parchalanib
ko‘chib tushadi va har-xil shtrixlari, kesuvchi tig‘larning charxlashdan qolgan
izlari tozalanib-dazmollanib silliq holga keltiriladi. Bu davrda ishlangan
yuzalarning g‘adir-budurligi asta-sekin kamayib boradi (6.1-rasm).
Boshlang‘ich eyilish E
b
va uning davom etish masofa uzunligi L
b
(asbob
ishlovchanligining davom etishi) keskich asbob va buyum materialiga, charxlash
sifatiga, shuningdek, keskich asbobning etqazib o‘tkirlashtirilganligiga va kesish
rejimiga bog‘liqdir. Кo‘pincha boshlang‘ich eyilishning davom etishi kesish yo‘li
L
b
bilan belgilanib, 500-2000 metr oralig‘ida bo‘ladi (birinchi raqam yaxshi
etqazib o‘tkirlashtirilgan asboblarga va ikkinchisi esa bevosita charxlangan
asboblarga mos keladi).
6.1-rasm. Eyilishning kesish yo‘liga bog‘liqlik grafigi
Eyilishning ikkinchi davri (ІІ-uchastka) asbobning normal eyilishini
tavsiflaydi, bu kesish yo‘li uzunligiga to‘g‘ri proporsionaldir. Eyilishning bu
davrdagi jadalligi nisbiy eyilish E
n
(mkm/km) bilan belgilanib, quyidagi
formuladan aniqlanadi;
E
n
= E / L ,
bu erda,
E
– kesish L yo‘lidagi o‘lchovli eyilish mikrometrda; L- normal
eyilish zonasidagi kesish yo‘li kilometrda.
Masalan:
T15 К6 markali keskich bilan ishlov berilganda, normal eyilish
davriga mos keluvchi kesish yo‘li L 50 km gacha etishi mumkin.
Eyilishning uchinchi davri (ІІІ-uchastka) ko‘proq jadal eyilib, katastrofik
emirilishga to‘g‘ri kelib, keskich asbobning ko‘proq parchalanishi va hatto sinib
ketishi kuzatiladi. Asbobni normal ekspluatatsiya qilish davrida esa bunga yo‘l
qo‘yilmaydi.
Кeskich asbob eyilishining ishlash aniqligiga 2-zonada sodir bo‘luvchi
normal eyilish sharoitida mos keluvchi miqdorini quyidagi formula bilan
hisoblanadi,
E = E
n *
L / 1000 , (6.1)
bu erda:
Do'stlaringiz bilan baham: |
