Mashinasozlikda aniqlik

 Stanoklarni o‘lchamga sozlash xatoligi 
O‘tmaslashgan keskich asbobni periodik almashtirish, stanokni har safar 
bajariluvchi o‘lchamga sozlashga to‘g‘ri keladi. Maydoni tor dopusklarda 
asbobning turg‘unligi vaqti ichida uning holatini detalga nisbatan o‘lchamli 
eyilishini kompensasiyalash uchun bir yoki bir necha marta sozlashga to‘g‘ri 
keladi. Sozlash va
rostlashning vazifasi shundan iboratki, ya’ni berilgan 
partiyadagi hamma detallar bajariluvchi o‘lchamlari dopusk maydoni oralig‘ida 
bo‘lishi kerak. 
Hozirgi vaqtda sozlashning ikkita prinsipial farqli usuli ma’lum. 
Birinchi usul bo‘yicha keskichni o‘rnatish, berilgan sozlanuvchi o‘lchamga 
stanokda sinaluvchi detallarga ishlov berish bilan ketma-ket yaqinlashish 
o‘tkaziladi, qaysilarning o‘lchamlari universal o‘lchov asboblari yoki chegaraviy 
kalibrlar bilan tekshiriladi. Sinaluvchi detallarni tekshirishdagi, berilganlar 
bo‘yicha zarur bo‘lgan asbobni siljitish qiymati va yo‘nalishi aniqlanadi. 
Ikkinchi usul bo‘yicha keskich asbob talab etilgan, oldindan hisoblangan 
holatiga etalon (nusxasi) bo‘yicha (balandlik, gabarit) o‘rnatiladi. Asbobni 
o‘rnatish stanokni ishlamayotgan (statik) holatida yoki undan tashqarida 
(ajratiluvchi supportlar, yo‘nuvchi juvalar, revolver kallagi va boshqa qurilmalar 
qo‘llanilganda) bajariladi. 
Birinchi usulning nazariyasi matematika statistikasini qo‘llash asosida prof. 
A.B.Yaxin tomonidan ishlab chiqilgan. Sozlash savollari shuningdek prof. 
A.P.Sokolovskiy ishlarida ham ko‘rilgan, qaysiki ishchi sozlanuvchi va statikaviy 
sozlash o‘lchami deb ataluvchi ta’riflarni berdi. 
Кesuvchi asbobni har safar almashtirganda yoki har safar rostlaganda 
shunday o‘rnatish imkoniyati yo‘qki, u stanokda mutlaqo bir xil doimiy holat 
egallasin. Alohida ishlanuvchi detallar partiyasi uchun, u har xil farq bilan hosil 
bo‘ladi. Asbobning ikkita chegaraviy oralig‘idagi masofani yoki ular holatlarining 
taqsimlanish maydonini shartli ravishda stanokni sozlash xatoligi deb yuritiladi. 

---

Bir nechta partiya detallariga ishlov berishda ishlanuvchi o‘lchamga qo‘shimcha 
xatolik kirituvchi bu miqdorni, 

s
bilan belgilaymiz. 

s
qiymati stanokni sozlash 
uslubiga bog‘liq va sozlanuvchi o‘lchamlarning maksimal va minimallari 
ayirmasiga teng. Sozlash xatoligining qiymati sozlovchi malakasi bilan aniqlanadi, 
ya’ni sub’ektiv faktorga bog‘liq, shuningdek qo‘llaniluvchi o‘lchagich asboblar va 
etalonlar sifati va aniqligi bilan aniqlanadi. Sinaluvchi detallar bo‘yicha 
sozlanganda, berilgan usulga xos bo‘lgan ravishda sozlash xatoligi shuningdek 
hisoblash noaniqligining funksiyasi bo‘lib hisoblanadi. Sinaluvchi detallar 
bo‘yicha sozlashda, sozlash aniqligi to‘g‘risida ishlangan detallarni o‘lchash 
natijalari bo‘yicha hukm chiqariladi. 
Olingan o‘lchamlardan odatdagidek olingan o‘rta arifmetik o‘lchami, 
berilgan sozlash usulida partiyadagi detallarning guruhlashish markazi qilib 
olinadi. Sozlovchining vazifasi, shu guruhlashish markazini imkoni boricha 
sozlanuvchi o‘lchamga mos keluvchi nuqta bilan to‘la mos kelishiga erishishi 
kerak. Agarda, sinaluvchi detallar o‘lchamlaridan hisoblangan o‘rtacha arifmetik 
qiymat sozlanuvchi o‘lchamdan farq qilsa, sozlovchi limb yoki boshqa qurilma 
yordamida asbob holatiga tuzatish kiritiladi. 
Sinaluvchi detallarni o‘lchash xatoliklarini 

o‘lch
va asbob holatini rostlash 
xatoligi 

rosl
ning mavjudligi shunga olib keladiki, ya’ni egri chiziq guruhlashish 
markazi har bir partiya detallari uchun sozlanuvchi o‘lchamga nisbatan siljib 
qoladi. Eng katta siljish va tegishli sozlash xatoligi 
