Ma’ruzachi: Sunnatov. N. B. Ma’ruza: №-2 Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq falsafasi Reja

Mazdakiylik.  Markaziy  Osiyo  va  Eronda  feodalizmning  rivojlanib  borishi  va  dehqonlar 

hayotining og‘irlashishi  tabaqalar o‘rtasidagi  qarama-qarshilikni  kuchaytirib  yubordi. Urushlar, 

tabiiy  ofatlar,  kahatchilik  bu  jarayonni  chukurlashtirdi.  Dehqonlarning  feodal  hukmdorlardan 

noroziligi  oshib  bordi.  Bunday  qarama  -  qarshiliklarning  ifodasi  sifatida  yangi  diniy-  falsafiy 

oqim  bo‘lgan  mazdakiylik  paydo  bo‘ldi.  V-VI  asrlar  davomida  mazdakiylik  feodallarga  qarshi 

qaratilgan harakatlarning mafkurasi bo‘lib xizmat qildi. 

Uni asoschisi Mazdak (529-nchi  yilda qatl etilgan) Eron shohi Qubod  I (hukmronlik yillari 

488-528) saroyi ahllariga yaqin bo‘lgan zardushtiylik kohini edi. U shohni mamlakatda islohotlar 

o‘tkazish  zarurligiga  ishontirishga  urindi.  Keyinchalik  Mazdak  dehqonlar  harakatining 

rahnomasiga aylandi. Harakat bostirilgach, Mazdak qatl etildi. 

Mazdakiylikning  falsafiy  ta’limoti  zardushtiylikning  ikki  ibtido,  ya’ni  xayr  va  sharr, 

yorug‘lik  va  bilan  qorong‘ulik  o‘rtasidagi  kurash  haqidagi  tasavvurlarga  borib  taqaladi.  Tabiat 

uch unsur: suv, olov va tuproqdan tashkil topgan bo‘lib, ularning ko‘shilishidan ijobiy va salbiy 

hodisalar  kelib  chiqadi.  YAxshilik  bilan  yomonlik  o‘rtasidagi  kurash  ezgulikning  g‘alabasi  va 

yomonlik    kuch  ishlatish  orqali  yo‘q  qilish  bilan  xotima  topadi.  Mazdakchilarning  ijtimoiy 

dasturi  keskin  talablar  qo‘ydi:  barcha  odamlarning  teng  huquqligi,  iste’molda  tenglik,  barcha 

mulklarning  va  avvalo  erning  umum  ixtiyorida  bo‘lishi.  Bu  narsa  oddiy  xalq  o‘rtasida 

Mazdakning dong chiqarishiga olib keldi. 

Vedalar.    Qadimgi  hind  jamiyati  hayoti  haqida  xabar  beruvchi  birinchi  manba  Vedalar 

bo‘lib,  taxminan  eramizdan  oldingi  1500  va  600  yillar  orasida  tarkib  topgandirlar.  Ular  garchi 

jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi va ijtimoiy tarkibi haqida, atrofni, o‘rab turgan dunyoni bilish 

darajalari  va  boshqa  ko‘p  narsalar  haqida  ma’lumot  bersalar  ham,  ustun  darajada  diniy 

mazmunga  ega  edilar.  Aslini  olganda  Vedalar  -  samxitlar  –  to‘rt  xilda  mavjuddirlar.  Rigvada 

(xudolarga  madhiya),  Samaveda  (kuylar,  ashulalar,  hamdu  sano),  YAdjurveda  (qurbonlik  qilish 

paytida  aytiladigan  ifodalar  va  hikmatli  so‘zlar)  va  Atxarveda  (afsunlar).  Vedalar  oriy 

qabilalarining ibtidoiy dunyoqarashlari, diniy-afsonaviy majmua va jodugarlikni aks ettirganlar.