Ma’ruzachi: Sunnatov. N. B. Ma’ruza: №-2 Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq falsafasi Reja

Monixiylik. Eramizning II-III asrlarida quldorlik tuzumi o‘zining inqiroz va buzilish bosqichiga 

kirdi.  Inqirozning  g‘oyaviy  ifodasi  sifatida  yangi  oqim  bo‘lgan  monixiylik  (Bobilda  216  yoki 

217-inchi  yilda  tug‘ilgan  asoschisi  Moniy  nomidan  olingan)  paydo  bo‘ldi.  Moniy  bir  necha 

diniy-axloqiy  risolalar  yozgan.  U  «monixiylik  xati»  deb  nom  olgan  alifboni  kashf  etdi. 

Moniyning ta’limoti zardushtiylik kohinlari tomonidan dushmanlik bilan kutib olindi. U ta’kiblar 

ostida Erondan qochdi.  O‘z ta’limotini targ‘ib qilgan Moniy shon-shuhrat  qozondi.  Moniyning 

o‘sib borayotgan obro‘sidan xavfsiragan zardushtiylik kohinlari uni falsafiy bahsga chaqirdilar. 

Ammo u zindonga solindi va 276 yilda qatl etildi. 

Monixiylik  zardushtiylik  ta’limotining  yaxshilik  va  yomonlik  to‘g‘risidagi  aqidasiga,  ya’ni 

dualizmga tayanar edi. Xristianlik va gnostitsizm (lazzat talablik) unga sezilarli ta’sir o‘tkazgan 

edi.    Moniylik  ta’limoti  o‘z  ifodasini  soddacha  ruhda  dehqonlar  ozodligini  targ‘ib  qilishda 

topgan edi, bu yangi sharoitlarda Avestoning qadimgi qobiqlarida bayon etilgan Zaratushtraning 

ta’limotini qaytarish edi.  Bu esa ezilgan va tahqirlangan dehqonlar manfaatini  himoya qilishga 

qaratilgan  edi.  Monixiylikning  ozod  dehqonlar  ruhiyatiga  mos  keladigan  xususiyati  uni 

eramizning IIIasrida va undan keyingi davrlarda Eron, Markaziy Osiyo, Mesopotamiya, Suriya, 

                                                           

1

Қаранг: А.М.Беленицкий. Вопросы идеологии и культов Согда по материаталам пянджикентских храмов//В 

кн.: Живопись Древнего Пянджикента. –М., 1954. В.А. Litvinsky. Autline of Buddhism in Central Asia, 

Moscow, 1968. 

---

Misr  va  Rim  imperiyasining  sharqiy  viloyatlari  dehqon  ommasi  orasida  keng  tarqalishiga 

yordam berdi.