Маърузачи: Физика ўқитувчиси Дусмуратов Мансур Байсоатович

Qattiq fazadan suyuq fazaga o‘tishda entropiya o‘zgarishi.
Shu paytgacha bizga ma’lum bo‘lgan ma’lumotlarga ko‘ra bu o‘tishda quyidagi to‘rtta faktni sanab keltirish mumkin:
1-fakt: qattiq fazadan suyuq fazaga o‘tishni – erish (yoki suyulish) deb, teskari o‘tishni esa – qotish (yoki kristallanish) deb ataladi;
2-fakt: erishda sistema issiqlik yutadi, qotishda esa issiqlik ajratadi;
3-fakt; erish (yoki qotish) jarayonida sistema to‘la qotmagunga qadar (yoki suyulmagunga qadar) temperatura o‘zgarmaydi;
4-fakt; dm massali qattiq jismni eritish uchun massaga proporsional bo‘lgan δQ issiqlik miqdori kerak bo‘ladi.
Erish yoki qotish jarayonida entropiya o‘zgarishini hisoblaylik.
Bu yerda: Ter – qattiq jismning erish temperaturasi; ± -shoradan esa qattiq jism eriyotganda (+) ishorani, suyuqlik qotayotganda (-) ishorani olush kerakligini bildiradi.
Boshqacha aytganda, erishda entropiya ortadi, qotishda esa entropiya kamayadi. Erish temperaturasida turgan qattiq jismning entropiyasi u erigandagiga qaraganda kamroq bo‘ladi. Buni shunday tushuntirish mumkin: qattiq holatda har bir molekula yoki atom kristall yacheyka tugunidagina tebranma harakat qilib turadi, ya’ni cheklangan fazo hajmidagina bo‘la oladi. Suyuqlikda esa tanlangan molekula yoki atom biror lokal holatdan boshqasiga vaqti-vaqti bilan ko‘chib turadi, ya’ni kattaroq hajmda bo‘la oladi, imloniyati qattiq holatdagidan ko‘ra kattaroq. Shu ma’noda qattiq jism molekulalarini tartibliroq, suyuqlik molekulalarini esa betartibroq deyish mumkin.
Masalan, m=1 kg massali erish temperaturasida turgan kristallni to‘la eritish uchun entropiya o‘zgarishini hisoblaylik.
Suyuq fazadan gazsimon fazaga o‘tishda entropiya o‘zgarishi.
Bu o‘tish ham oldingi o‘tishdagi kabi barcha xossalarga ega. Bu o‘tishda ham bizga ma’lum quyidagi to‘rtta faktni sanab o‘tish mumkin:
1-fakt: suyuq fazadan gaz fazaga o‘tishni – bug‘lanish deb, teskari o‘tishni esa – kondensatsiyalanish deb ataladi;
2-fakt: bug‘lanishda sistema issiqlik yutadi, kondensatsiyalanishda esa issiqlik ajratadi;
3-fakt; bug‘lanish (yoki kondenatsiyalanish) jarayonida sistema to‘la bug‘lanmagunga qadar (yoki kondensatsiyalanlmagunga qadar) temperatura o‘zgarmaydi;
4-fakt; dm massali suyuqlikni bug‘lash uchun massaga proporsional bo‘lgan δQ issiqlik miqdori kerak bo‘ladi.
Bug‘lanish yoki kondensatsiyalanish jarayonida entropiya o‘zgarishini hisoblaylik.
Bu yerda: Tqay – suyuqlikning qaynash temperaturasi; r – suyuqlining solishtirma bug‘lanish issiqligi; ± shoradan esa suyuqlik bug‘lanayotganda (+) ishorani, gaz kondensatsiyalanayotganda esa (-) ishorani olush kerakligini bildiradi.
Boshqacha aytganda, bug‘lanishda entropiya ortadi, kondensatsiyalanishda esa entropiya kamayadi. Qaynash temperaturasida turgan suyuqlikning entropiyasi u bug‘langandagiga qaraganda kamroq bo‘ladi. Buni shunday tushuntirish mumkin: suyuq va gaz holatining har ikkisida ham tanlangan bror molekula yoki atom fazoning barcha qismida harakatlanish imkoniga ega bo‘lsa-da, lekin, suyuqlikda bu imkoniyat kamroq.
Chunki, suyuqlik molekulalari yoki atomlari o‘troqlashib-o‘troqlashib sakrashsimon harakat qiladi, ya’ni gaz molekulalari kabi shiddat bilan harakat qilish imkoni biroz cheklangan. Shu ma’noda suyuqlik molekulalarini tartibliroq, gaz molekulalarini esa betartibroq deyish mumkin.
Masalan, m=1 kg massali normal bosimda qaynab turgan suyuqlikni to‘la bug‘ga entropiya o‘zgarishini hisoblaylik.