Маъруз бошқариш тизимига кириш режа: 1

Datchiklarning fizik asoslari

Datchiklarning asosiy vazifasi elektr bo’lmagan fizik kattalikni elektr signalga o’tkazadi. Fizik kattalik elektr signalga o’tishi uchun energiya bir turdan, boshqa turga o’zgaradi. Bizga ma’lumki datchiklar ikki turli to’ridan to’g’ri elektr siganlga o’tkazuvchi va boshqa bir qancha yordamchi usullardan foydalanib elektr signalga o’tkaziladi. Bu o’zgarishlar energiyaning bir turdan ikkinchi turga o’tishi fizikaning qonunlari asosida bo’ladi. Bu qonunlarning ba’zilarini ko’rib chiqaylik.

Termoelektrik o’zgartirish (пробразователь)
Termoelektrik o’zgartiruvchi – qurilma haroratni o’lchashga mo’ljallangan, u termopara deb ataluvchi datchik va elektromagnitli o’lchovchi qurilmadan iboratdir.
Haroratni termopara bilan o’lchash usuli Zeebek termoelektrik effekti deb ataluvchi usulga asoslangan bo’lib, termopara – bu ikkita turli metalldan tuzilgan va ularning bir uchi birlashtiriladi qalaylangan va bu uchi o’lchanadigan nuqtaga joylashtiriladi, ikkinchi uchi atmosfera haroratida bo’ladi va o’lchovchi qurilmaga ulanadi, natijada termoelektrik zanjir hosil bo’ladi. Termoelektrik effect, zanjirdagi o’tkazgichlarda ozd elektronlar mavjudligiga asoslangan, termoparaning qalaylangan uchi issiq nuqtaga joylashtirilganda, har ikki metallda ozod elektronlar harakatga keladi va A va В nuqtada yig’iladi, termoparaning o’tkazgichlari turli xil bo’lgani uchun, termoelektr yurituvchi kuch qiymati har xil bo’ladi _{ } , natijada A va В nuqtalarda potentsiallar ayirmasi hosil bo’ladi va bu potentsiallar farqini millivoltmetr (U) yoki ampermetr (I) bilan o’lchab issiqlik haroarti to’g’risida fikr yuritishimiz mumkin.

Rasm chizma

Qarshilik termometrlar (терморезистор)

Qarshilik termometrlari – sanoatda termorezistor deb ataladi, va ular haroratni o’lchovchi parametrik datchiklardir, ularning aktiv qarshiligi (R) haroratga bog’liq bo’ladi (R=_{ }) . Bu datchiklar haroratni -270 _{ } +1600 _{ } oralig’ida o’lchashi mumkin. Metall termorezistorlar sof metalldan tayyorlanadi: mis, platina, nikel, temir, molibden va volframdan. Ko’pgina sof metallar harorat o’zgarishidan elektr qarshilikning koeffitsenti (4_{ }6.5)_{ }10^-3 1/_{ } ya’ni harorat 1_{ } o’zgarganda metallning qarshiligi (0.4_{ }0.65)% o’zgaradi. Metallar orasida mis va nikel termorezistor sifatida ko’p ishlatiladi, bunga sabab mis va nikel boshqa materiallarga qaraganda oksidalanishi sustroq.