Маъруз бошқариш тизимига кириш режа: 1

Potentsiometrik o’lchash sxemasi
Datchiklardan chiqayotgan elektr signal elktr kuchlanish yoki EYuK (elektr yurituvchi kuchlanish) ko’rinishida bo’lsa, u holda bu signallarga potentsiometr yordamida ishlab chiqilgan elektr kuchlanish bilan kompensatsiyalanadi (qarama-qarshi qo’yib yo’qotiladi). Kompensatsion kuchlanishni tanlash qo’lda yoki avtomatik boshqariladi.
O’chanuvchi ЭДС E_x yoki uning kuchlanishi U_x (rasm 6-4) teng va qarama-qarshi ishorali kuchlanishni U_КЭ o’zgaruvchi simli rezistor R_КЭ asosiy R rezistorning bir qismidir. Bu rezistor R ikkita o’zgarmas chiqishi bo’lib, bitta harakatlanuvchi (cho’tkali) chiqishga ega, bu o’zgaruvchi, sirpanuvchi chiqish natijasida R_K o’zgaradi (R_K=(R/L)x , bu yerda L-rezistorning umumiy uzunligi, x-cho’tkaning rezistorning qayerida turgan masofasi . Demak U_K=(R/L)x bu yerda I rezistordan o’tayotgan tok.

RASM 6-4. Kompensatsion o’lchovchi elektrik sxema, qo’lda boshqaruvchi	RASM 6-5. Kompensatsion o’lchovchi avtomatik o’lchovchi qurilma sxemasi.

Cho’tkali ( o’zgaruvchi rezistor R dagi o’zgaruvchi kontakt) xhapga yoki o’ngga surib, uning kuchlanishini U_x=U_K tenglashtiramiz, tenglikni galvanometr (НИ) yordamida kuzatamiz, agar galvanometer nolga kelsa, tenglik mavjud bo’ladi. Galvonometrdan oqayotgan tok

_{ }
Bu yerda R_d – datchik qarshiligi, R_пр – pribor qarshiligi.
Demak datchikda hosil bo’lgan potensial (kuchlanish), siljuvchi kontakt yordamida (rasm 6-4) kompensatsiyalangan bo’lsa, nol indicator (НИ) nolni ko’rsatadi, bu vaqtda registor (R) ostidagi shkala yordamida datchikda paydo bo’lgan signal potensiali aniqlanadi. Rasm 6-5 kompensatsiya usulida o’lchanadigan avtomatik potentsiometr sxemasi keltirilgan.
Avtomatik potentsiometrlar o’zgarmas tokda va o’zgaruvchi tokda tayyorlanishi mumkin. O’zgaruvchi tokda ishlovchi potentsiometrik o’lchovchi qurilmalarda, kuchlanish farqlanishi absolyut qiymat va fazoviy o’zgarishlardagi farqlarni ham yo’qotish kerak bo’ladi.
Differensial o’lchash sxemasi.
Elektromagnitli datchiklar asosiy vazifasi silkinishni elektromagnit zanjirni parametrini o’zgartirish orqali elektr signal o’tkazadi. Elektromagnit zanjir asosan ikki konturli (yoki ko’p konturli) cho’lg’am va metall o’zak iborat bo’lib rasm 6-5, rasm 6-6 keltirilgan.

Rasm 6-5. Parametrik datchikni Rasm 6-6. Generatorli datchikni differensial o’lchash sxemasi	6.6-rasm. Generatorli datchikni differensial o’lchash sxemasi

Rasm 6-5 va 6-6 ko’rinib turibdiki elektromagnitli datchik chilg’amdan o’tayotgan tok qiymati o’zgartirilsa bunday datchiklar parametrik datchiklar deyiladi. Bunday datchikda induktivlik (L) o’zgaradi. Agar datchikda o’zakning joylashishi o’zgarsa unda chulg’amlarning o’zaro induktiv ta’siri (M) o’zgaradi.

Elektromagnit datchiklar yordamida mexanik kuchlarni, bosimni, haroratni, magnitli materiallar ichki holatini, qurilmalarning o’zgarishini, o’tkazgichlarning izolyatsiyasi qalinligi, suyuqliklar va gazlarning trubadan o’tish sarfini aniqlash mumkin.