Марказий осиё динлари

МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДИНЛАРИ

Илк диний тасаввурлар

Тангрчилик

Зардуштийлик

Монийлик

Маздакийлик

диннинг келиб чиқишига нималар сабаб бўлган?

• HOMO SAPIENS (онгли одам) билан бирга, яъни милоддан 40-30 минг йил аввал юзага келган.
• дафн маросимлари ва қоятошга сурат чизиш

Диннинг илк кўринишлари.

• Сеҳргарлик
• фетишизм
• анимизмни
• Тотемизм
• Шаманизм

Сеҳргарлик

• Сеҳргарлик ёки “магия” (юнонча mageia), бу – табиатга таъсир кўрсатишнинг ғайритабиий воситалари борлигига ишончдир, инсоннинг ўзи буюм ва ҳодисаларга таъсир кўрсатишга интилиб қилган жодугарлик амалларининг йиғиндисидир.

• даволаш,
• бирор одамга иситиш ёки совитиш,
• ҳарбий,
• деҳқончилик, чорвачилик
• об-ҳавога таъсир кўрсатиш
• Ишлаб чиқариш ва қўриқлаш
• Турли кўзмунчоқ, тумор ва тилсим қоғозлар ёрдамида асрашга оид сеҳргарлик ҳам шунга киради.

Фетишизм.

• фетишизм (французча fetiche – тумор, бут, кўзмунчоқ) жиддий ўрин тутади. Фетишизмда инсоннинг ғайритабиий имкониятларига ишонишдан иборат бўлган афсунгарликдан фарқли ўлароқ бирон моддий буюмга ғайритабиий хоссалар берилиб, у илоҳийлаштирилади. Фетишлар шаклан ҳам турли-туман. Тошлар, дарахт бўлаклари, ҳайвон танасининг бирор қисми, бут-санамлар фетиш вазифасини ўташи мумкин эди.

• христианларда - хоч, иконалар, майитга сиғиниш,
• буддизмда – табаррук ўғир ёки ҳовонча,
• исломда – табаррук қадамжолар ва қора тош, мустақил қолдиқ сифатида эса тумор ва кўзмунчоқларга ишонч
• Ирим-сиримга ишонадиган одамлар фикрига кўра, тумор бахт келтирар, кўзмунчоқ эса ёмон кўздан асрар экан. Тақа, тумор, бўйин тақинчоғи (кулон), филча, турли ўйинчоқлар эса замонавий фетишларга мисол бўла олади.

Анимизм 

• Анимизм (лотинча anima - руҳ) – ибтидоий эътиқоднинг нисбатан юксакроқ шакли, яъни руҳлар ва руҳиятга ёки умуман табиатнинг руҳияти мавжудлигига бўлган ишонч. Ибтидоий одам тасаввурига кўра унинг атрофидаги дунёда ҳар нарсанинг (ҳайвонлар, ўсимликлар, табиат ҳодисалари ва ҳ.к) жони, яъни руҳи мавжуд. Турлича одамсимон фантастик кўринишга эга бўлган ер, олов, ўрмон, сув, тоғ ва уй “руҳ”ларининг келиб чиқиши ҳам шундан.