Mamleketlik universiteti jumanov m. A

10.3. Ekosistemalardin turaqliligi ham olardin ozgeriwi
Barliq biocenozlar piitkilley turaqli boliwga hareket qiladi. 
Biraq soobshestvoda ozin-ozi tartipke salip turatugm sistemalar 
bolsa da, hesh qashan turaqliliq jagdayi toliq juz bermeydi. Sirtqi 
ortaliqtm, yagniy lqlim sharayatlarinin ozgeriwi soobshestvom 
diiziwshi organizmlerdin tirishiliginde payda bolgan ozgerisler usi 
biocenozlarda turaqhliqtih toliq otiwine tosqmhq qiladi.
Janli tabiyatta juz beretugin barhq formadagi ozgerislerdi 
uliwmalastinp tiykargi eki: 
dawirlik (ciklli) 
ham 
aldinga
hareket etiwshi 
ozgerislerge ajiratiw mumkin.
Dawirlik 
(ciklli) 
6zgeriwshenlik. 
Ekosistemalardagi 
dawirlik (ciklli) ozgeriwshenlik kobinese sutkaliq dawir, kop jillar 
dawaminda sirtqi ortaliqtm ozgerisi ham organizmlerde endogen 
ritmlerdin toplamwi sebepli payda boladi.
Ekosistemalardin ciklli ozgeriwleri bir qatar tabiyiy 
qubihslardm har-qiyli uzaqligmm ham olardin ciklli ozgeriwinin 
terbehwlerinin sebebinen boladi. Sogan muwpiq V.N. Sukachev 
bioglocenozdin ciklli (flyuktuaciyaliq) ozgeriwniii tomendegi: 
sutkaliq, mawsimlik ham haw rayma (har-jilliq) baylanisli
ozgeriw tiplerin aymp korsetedi.
1. 
Ekosistemalardin sutkaliq ozgeriwleri. 
Ekosistemalardin 
sutkaliq ozgeriwlerin amqlaytugm tiykargi faktor кйп menen 
tunnin almasiwi bolip esaplanadi. Bul processke jerdin ozinin 
kosherinde aylaniwi, onm menen baylanisli bolgan kun nurimn, 
atap aytqanda sutka dawammda jaqtiliqtm uzaqligi, kundizgi 
jaqtilamw tezligi sebepshi boladi. Bul, oz gezeginde, hawa ham 
topiraq ortaligmin, asirese temperatura rejiminin qasiyetlerinin 
ozgeriwine ahp keledi. Sogan baylanisli biogeocenozlardin tiri 
komponentlerinin sutkaliq ozgeriweri osimliklerdegi fotosintez, 
transpiraciya, osiw processlerinin qaytalamp tunwi menen 
haywnlardin awqatlaniw, dem aliw waqti menen belgili boladi. 
Uzaq geologiyahq tariyxiy planda har-qiyli ekologiyaliq 
toparlardih