Mamleketlik universiteti jumanov m. A

10.4. Jasalma ekosistemalar
Adamlar jer betinde payda bolganli beri ozinin aziq-awqat 
h.b. 
talaplann 
qanaatlandmw 
maqsetinde 
har-qiyli 
ekosistemalardi payda etken. Adam qoli menen doretilgen 
ekosistemalar 
jasalma ekosistemalar 
dep ataladi. Olardi 
tomendegi toparlarga bolemiz:
1. 
Agroekosistemalar. 
Adamzat 
ayyem 
dawirden-aq 
biogeocenozdagi tirishilikke ozinin tasirin kbrsetip kelgen. 
Insanlardm xojaliq iskerlikleri natiyjesi tabiyattin ozgeriwinde 
qiidiretli faktorlardan sanaladi. Usmday iskerlikleri natiyjesinde 
ozgeshe biogeocenozlar doreledi.
Biogecenoz tusinigi tek gana tabiyiy sistemalar ushin tan 
bolmay, al adamlardm jasalma tiirde qoldan duzgen egislik jerleri 
ushm da tiyisli: onlgan jerler, egilgen jaylawlar, togay osimlikleri, 
park, hawizler, suw saqlagishlar. Bunday sistemalar ayriqsha 
kategoriyaga kirip olar 
agroekosistem alar
delinedi.
Agroekosistemalar jasalma jagdayda saqlamp turilatugm, 
ozgeriwshen topardan ibarat bolip, onda komponentlerdin oz-ara 
qatnaslari insan tarepinen saqlamp turiladi. Insan onm quramin 
ozi qalegeninshe ozgerttiredi ham ozi ekken osimliklerdi tigiz 
halda saqlap turadi.
Agroekosistemalardi tiykarman avtotrof komponentler yaki 
«jasil regionlar» sholkemlestiredi. Agroekosistemalar tabiyiy yaki 
yanm tabiyiy ekosistemalardan tomendegi qasiyetleri menen 
panqlanadi, yagniy:
1) Agroekosistemalar insan qaramagmda jardemshi energiya 
aladi, ol quyash energiyasma qosimsha yaki onm ormn basadi
314

---

(tcplica, oranjeriya bolmelerinde); 2) Agrocenozlar ishinde 
organizmler sani, kop-turliligi shegaralangan (paydali osimlikler, 
haywanlar turleri); 3) Agroekosistemalarda dominantliq etetugin 
liirler tabiyiy tanlaw emes, balki jasalma taiilamw tasirinde boladi.
Agrosistemalar kerekli aziqliq onimlerdi aliw ushm 
sholkemlestiriledi ham funkciyasi, diizilisi basqanlip turiladi.
2.